Słowiańskie kontrowersje w literaturze, filozofii i myśli społeczno-politycznej od końca XVIII wieku do początku XXI (Europa Środkowa i Wschodnia) 03-ZF-SKLF

Treści programowe dla przedmiotu:
1. Slawistyka, słowianoznawstwo, słowianofilstwo, panslawizm i inne slawizmy w Europie Wschodniej oraz Środkowej. Korelacja pojęć i historyczny układ koncepcji. Początki slawistyki: M. Orbini, J. Preradović, J. Križanić, P. Chilendarski.
2. Poglądy J.G. Herdera - budziciela tożsamości słowiańskiej. Słowianie w oczach innych przedstawicieli Europy Zachodniej (J.J. Rousseau, A. do Custine).
3. Oświeceniowe i wczesnoromantyczne koncepcje Słowiańszczyzny w myśli i literaturze polskiej. Panslawizm oraz imagologia St. Staszica: Słowianie, Żydzi i inne nacje z perspektywy upadku Polski.
4. J. Dobrovský – założyciel czeskiej slawistyki. Czeska mitologia narodowa w działalności V. Hanki. Idea wzajemności słowiańskiej myśli i twórczości poetyckiej J. Kollára. J. P. Šafarik – historyk języka i literatury słowiańskiej. J. Lelevel – historyk dziejów i kultur słowiańskich. V. Karadić – twórca serbskiej tożsamości; Słowiańszczyzna w ujęciu twórcy chorwackiego illyryzmu L’. Gaja.
5. Słowiańszczyzna w twórczości, wykładach i działalności politycznej wczesnych romantyków. Paryskie wykłady A. Mickiewicza na tle romantycznego słowianofilstwa w Europie. Polska filozofia romantyczna wobec Słowiańszczyzny; J.M. Hoene-Wroński, B. Trentowski, A. Cieszkowski, K. Libelt. Słowiańszczyzna w literackiej twórczości M. Czajkowskiego, J. I. Krasickiego, T. T. Jeża.
6. L. Štur i słowacki panslawizm – słowacka droga do odrębnej tożsamości poprzez rozbudzenie słowiańskich pokrewieństw literacko-kulturalnych. Kontynuatorzy słowackiej myśli słowianofilskiej w literaturze i dialogu politycznym.
7. Rosyjskie słowianofilstwo w ogniu sporów o tożsamość narodową oraz imperialną Rosjan (A. Chomiakow, I. Kirejewski). Rosyjski panslawizm w publicystyce i literaturze pięknej - M. Danilewski, F. Tiutczew. M. Bakunin a kwestia słowiańska. Ukraińska droga do Słowiańszczyzny w XIX wieku: T. Szewczenko, M. Dragomanow, P. Kulisz. Bractwo Cyryla i Metodego, Ruska Trójca.
8. Zjazdy słowiańskie oraz ich przesłanie po roku 1848. Austroslawizm F. Palackiego. T. G. Masaryk na temat słowianofilstwa, Rosji, Europy Środkowej i czeskiej tożsamości - czeskie słowianofilstwo narodowe. K. Kramař i jego utopia słowiańska na przełomie XIX/XX wieku – czeski neoslawizm.
9. F. Koneczny i M. Znaniecki – dwa polskie spojrzenia na literaturę i kulturę Słowian na przełomie XIX/XX wieku. Czasopismo „Świat Słowiański”. J. Piłsudski i R. Dmowski – dwa polityczne spojrzenia na kwestię słowiańską i Rosję.
10. Literatura: S. Wyspiański, T. Miciński, F. Čelakovský, S. Čech, A. Jirasek, J. Vrchlický, M. Hurban wobec słowianofilstwa i panslawizmu.
11. Idea słowiańska i narodowa w muzyce: M. Musorgski, I. Strawiński, S. Moniuszko, A. Dvořak. L. Rogowski. K. Szymanowski. Słowianie w sztuce plastycznej i w architekturze Europy Wschodniej oraz Środkowej XIX i XX wieku: A. I. Repin, I. Lewitan, A. Mucha, szkoła huculska, Z. Stryjeńska, S. Szukalski.
12. Nacjonalizm a panslawizm w Europie Wschodniej i Środkowej XIX-XX wieku. D. Doncow – integralny nacjonalizm ukraiński jako odpowiedź na kłopoty z tożsamością narodową. Neopoganizm słowiański w polskiej myśli politycznej i kulturalnej oraz w sztuce XX-lecia międzywojennego: J. Stachniuk i inni.
13. Słowianofilstwo i socjalizm. Praktyki kulturalne oraz polityczne Związku Sowieckiego wobec narodów słowiańskich w latach 1939-1989. Postkolonialne aspekty panslawizmu. E. Beneš wobec kwestii słowiańskiej w Czechosłowacji i w Europie Środkowej. V. Černý i jego „Vývoj a zločiny panslavismu”. Koncepcja dialogu słowiańskiego w środowiskach emigracji z Europy Wschodniej po II wojnie światowej: E. Beneś, M. Hodža, J. Giedroyć, Cz. Miłosz, A. Sołżenicyn i inni.
14. Kryzys idei słowiańskiej w latach 1968-1991 i po roku 2014. Ideologia rosyjskiego imperializmu (A. Dugin, A. Prochanow). Neopogaństwo quasi-religijne. Tożsamość słowiańska w czasach postmodernistycznych: kino czeskie, polskie, rosyjskie, ukraińskie. Folklor słowiański w ramach kultury popularnej i masowej.

Cele kształcenia

Cele modułu kształcenia: Zajęcia są propozycją dla studentów wszystkich kierunków na WFPiK, szczególnie slawistyki, literatury powszechnej i polonistyki, zainteresowanych powstaniem i rozwojem refleksji nad Słowiańszczyzną w Czechach, Polsce, Rosji, Ukrainie, Słowacji i na obszarze Bałkan. Uczestnicy poznają istotę zjawisk takich jak: protoslawizm, słowianofilstwo, panslawizm, austroslawizm, ilyryzm, neoslawizm, słowiański neopoganizm, słowiański internacjonalizm, euroazjatyzm, słowiański nacjonalizm. Przegląd tych zjawisk poprzedzi prezentacja poglądów J. Križanićia, M. Orbiniego i P. Chilendarskiego (w. XVII/XVIII). Główny nurt wykładu rozpocznie omówienie poglądów S. Staszica, W. Herdera, A. Mickiewicza, polskich słowianofilów (m.in. Zorian Dołęga-Chodakowski, J. Lelewel) i polskich filozofów romantycznych, a także pisarzy postromantycznych (M. Czajkowski, T. T. Jeż, J. I. Kraszewski). Zostaną również przedstawione dokonania słowackiej i czeskiej myśli słowianofilskiej w XIX wieku, m.in. J. Kollára, J. Šafarika, l. Štura, F. Palacky’ego; ukraińskiej myśli reprezentowanej przez Bractwo Cyryla i Metodego, Ruską Trójcę. Znaczny nacisk zostanie położony na imperialistyczne założenia rosyjskiej myśli słowianofilskiej i panslawistycznej w wieku XIX (A. Puszkin, A. Chomiakow, M. Danilewski, F. Tiutczew i inni). Polska myśl slawistyczna na przełomie XIX-XX zostanie przedstawiona przy przykładzie prac F. Konecznego, M. Zdziechowskiego oraz utworów poetów T. Micińskiego i S. Wyspiańskiego. Czeskie poglądy na kwestie słowiańskie będą reprezentować T. G. Masaryk i K. Kramař; niemieckie – F. Neumann, polskie - R. Dmowski, J. Piłsudski, ukraińskie – D. Doncow. Czeską literaturę słowianofilską w II połowy XIX wieku wykładowca przedstawi m.in. na przykładzie twórczości F. Čelakowskiego, S. Čecha, A. Jiraska, J. Vrchlickiego; literaturę słowacką na p-przykładzie twórczości M. Hurbana. W okresie międzywojennym 1918-1939 uwypuklona zostanie rola związków idei słowiańskiej z ideologią nacjonalistyczną (D. Doncow, J. Stachniuk). Zostanie również przedstawiony słowiański nurt w sztuce plastycznej i muzyce od połowy XIX wieku do pierwszej połowy XX: T. Axentowicz, A. Mucha, Z. Stryjeńska, S. Szukalski, B. Musorgski, A. Moniuszko, A. Dvořak, L. Rogowski, K. Szymanowski, I. Strawiński. W wykładzie będą uwzględnione idee integracyjne słowiańskiej emigracji po II wojnie światowej (E. Beneš, M. Hodža, J. Giedroyć, A. Sołżenicyn) oraz ideologia wielkoruskiego nacjonalizmu po upadku Związku Sowieckiego (A. Prochanow, A. Dugin, rosyjski euroazjatyzm). Upadek idei słowiańskiej wzajemności w Europie Środkowej i na Bałkanach w latach 1968-1991. W finale wykładu zostaną podjęte kwestie neopoganizmu i jego związków z ideą słowiańską w Europie Środkowej oraz Wschodniej. W trakcie kursu studenci zostaną zapoznani z wybranymi tekstami literackimi, literaturoznawczymi, historycznymi politycznymi odnoszącymi się do problematyki zajęć.

Metody prowadzenia zajęć umożliwiające osiągnięcie założonych EK

Wykład z prezentacją multimedialną wybranych zagadnień, wykład konwersatoryjny, wykład problemowy, dyskusja, praca z tekstem, metoda analizy przypadków, metoda badawcza (dociekania naukowego), metoda warsztatowa, demonstracje dźwiękowe i/lub video, praca w grupach.

Nakład pracy studenta (punkty ECTS)

Rodzaj przedmiotu

fakultatywne

Wymagania wstępne w zakresie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji

Ogólna wiedza na temat przemian zachodzących w kulturach i literaturach europejskich; ogólna wiedza na temat związków literatury polskiej z literaturami europejskimi, wpływy, efekty, wkład w tożsamość europejską; ogólna wiedza na temat relacji między Rosją a krajami i narodami Europy Wschodniej oraz Środkowej.

Koordynatorzy przedmiotu

Bogusław Bakuła

Efekty kształcenia

Po zakończeniu zajęć i potwierdzeniu osiągnięcia efektów uczenia się student/ka:
- dysponuje uporządkowaną, poszerzoną wiedzą z zakresu historii Polski, rozumie wpływ historii na rozwój języka, literatury i kultury polskiej,
- rozróżnia i potrafi scharakteryzować różnorodne idee filozoficzne i estetyczne stymulujące rozwój humanistyki, a zwłaszcza literatury i języka,
- ma pogłębioną, rozszerzoną o możliwość dalszego samodzielnego rozwijania i stosowania w rozwiązywaniu złożonych zagadnień, całościową wiedzę z zakresu historii literatury polskiej od początków do współczesności; zna i interpretuje w odpowiednich kontekstach kulturowych wybrane dzieła reprezentatywne dla poszczególnych epok,
- ma pogłębioną i rozszerzoną wiedzę o związkach kultury, literatury i sztuki polskiej z historią, kulturą, literaturą i sztuką powszechną,
- posiada profesjonalne umiejętności badawcze i praktyczne (formułowanie i analiza problemów, dobór metod i narzędzi, opracowanie, prezentacja i wdrożenie wyników) pozwalające na samodzielne lub zespołowe rozwiązywanie typowych zadań/problemów związanych z wykształceniem polonistycznym,
- potrafi rozpoznać różne rodzaje tekstów, ze szczególnym uwzględnieniem tekstów literackich oraz przeprowadzić ich analizę i interpretację z uwzględnieniem aspektu pragmatycznego ich wykorzystania,
- wykazuje odpowiedzialność za zachowanie dziedzictwa kulturowego regionu, kraju, świata,
- wykazuje świadomość roli wiedzy o języku, literaturze i kulturze rodzimej w budowaniu tożsamości zbiorowej i rozwijaniu więzi społecznych.

Kryteria oceniania

Skala ocen:

bardzo dobry (bdb; 5,0): bardzo dobra znajomość poglądów teoretycznych z zakresu historii badań slawistycznych oraz porównawczych, polskich oraz obcych; wysoka świadomość znaczenia literatury porównawczej i slawistycznej w budowaniu tożsamości narodowej oraz ponadnarodowej.

dobry plus (+db; 4,5): jak wyżej, z nieznacznymi niedociągnięciami zwłaszcza w zakresie znajomości poglądów teoretycznych.

dobry (db; 4,0): szerszy zakres niedociągnięć: niższa zdolność rozpoznawania i referowania poglądów teoretycznych.

dostateczny plus (+dst; 3,5): zadowalająca znajomość problematyki badań slawistycznych i porównawczych.

dostateczny (dst; 3,0): zadowalająca ogólna znajomość poruszanej problematyki badań porównawczych.

niedostateczny (ndst; 2,0): niezadowalająca znajomość problematyki badań porównawczych z obszaru literatur Europy Środkowej oraz Wschodniej; niezadowalająca wiedza na głównych postaci ruchu slawistycznego oraz komparatystycznego w Polsce i w Europie oraz wynikające z niej dalsze braki w zakresie wiedzy o dziejach slawistyki.

Kryteria oceniania:
Zajęcia kończą się zaliczeniem z oceną. Obowiązuje treść wykładu oraz trzech wybranych lektur z podanego spisu.

Literatura

Zalecana literatura:
Literatura podmiotu:
Andrzejewski M. Idea słowiańska i muzyka. „Humanistyka i Przyrodoznawstwo” 2010, nr 16, s. 261-276.
Beneš, E. Úvahy o slovanství. Hlavní problėmy slovanskė politiky. London 1947.
Brückner A., Mitologia słowiańska. Kraków 2021.
Černý, V. Vývoj a zločiny panslavismu. Praha 1948.
Czeska i słowacka pieśń ludowa. Oprac. J. magnuszewski. Wrocław 1960, Br 122, ser. II.
Czyżewskyi, D. Porivnialna istorija slovjanskich literatur. Kiev 2005.
Danilewskij, M. Rossija i Evropa. Wzglad na kulturnyje i politiczeskije otnoszenija słowianskogo mira k germano-romanskom. Sankt Petersburg 1871.
Dmowski, R. Wybór pism. Wybrał, wstępem opatrzył i oprac. R. Wapiński. Warszawa 1990.
Doncow, D. Nacjonalizm. Lwów 1926.
Herder, J. G. Myśli o filozofii dziejów. Warszawa 1962.
Kollár, J. Wybór pism. Tu: O literackiej wzajemności między różnymi szczepami i narzeczami narodu słowiańskiego. Córa sławy. Wrocław 1954. Oprac. H. Batowski. BN 89, ser. II.
Koneczny, F. Słowiański świat. Zbiór artykułów z miesięcznika „Świat Słowiański”. Komorów 2016.
Lelewel, J. Cześć bałwochwalcza Slawian i Polski. 1857.
Lewaszkiewicz T. Między ideą wspólnego języka słowiańskiego i słowiańskimi mikrojęzykami literackimi. „Poznańskie Spotkania Językoznawcze”, nr 27 (2014). Przestrzenie językoznawstwa, s. 73-84.
Masaryk, T. G. Rusko a Evropa. Praha 2006 i nast.
Mickiewicz, A. Prelekcje paryskie. Wybór. T.1. Warszawa 1997.
Miłosz, Cz. Rodzinna Europa. Warszawa 1990.
Moszyński L. Wstęp do filologii słowiańskiej. Warszawa 2012.
Piłsudski, J. Wybór pism. Wybór i oprac. W. Suleja. Wrocław 1990 i nast.
Staszic, S. Pisma filozoficzne i społeczne, t. 1-2, Warszawa 1954. Tu: Przestrogi dla Polski; O przyczynach szkodliwości Żydów.
Szafarzyk, P. J. Słowiańskie starożytności. Tłum. H. Bońkowski. Oprac. T. Lewaszkiewicz, J. Strzelczyk. Poznań 2003.
Štúr, L. Wybór pism. Oprac. H. Janaszek-Ivaničková, przeł. H. Janaszek-Ivaničková, E. Madany, A. Czcibor-Piotrowski. Wrocław 1983, BN 204, ser. II.
J. Vrchlický, Wybór poezji. Oprac. J. Magnuszewski. Wrocław 1954, BN 88, ser. II.
Zdziechowski M. Mesyaniści i słowianofile. Szkice z psychologii narodów słowiańskich. Kraków 1888 i nast.

Literatura przedmiotu:
Balowski, M. (ed.). Adam Mickiewicz a Slovanė. Ostrava 2008.
Bibó, I. Eseje polityczne. Tłum. J. Snopek. Warszawa 2012.
Bobrownicka, M.; Suchanek, L.; Ziejka, F. (eds). Współcześni Słowianie wobec własnych tradycji i mitów. Kraków 1997.
Chmel, R. Kompleks słowacki. Eseje. Kraków 2014.
Eberhardt P. Słowiańska geopolityka. Kraków 2017.
Giedroyc, J.; Mieroszewski, J. Listy 1949-1956. Cz. I i II. Warszawa 1999.
Gruchała J. Tomasz G. Masaryk. Wrocław 1996.
Ivantyšynová. T. (ed).Veda a ideológia v dejinách slavistiky. Bratislava 1998.
Janion M. Niesamowita Słowiańszczyzna. Warszawa 2006.
Kozak S. Polacy i Ukraińcy. W kręgu myśli i kultury pogranicza. Epoka romantyzmu. Warszawa 2005.
Kozak S. Z dziejów Ukrainy. Religia. Kultura. Myśl. Studia i szkice. Warszawa 2006.
Kundera, M. Zachód porwany albo tragedia Europy Środkowej. Paryż 1984 i nast.
Mieroszewski J. Materiały do refleksji i zadumy. Paryż 1976.
Mikołajczak, A.; Szulc, W.; Zieliński B. (eds). Idee wspólnotowe Słowiańszczyzny. Poznań 2004.
Potulski J. Współczesne kierunki rosyjskiej myśli geopolitycznej. Między nauką, ideologicznym dyskursem a praktyką. Gdańsk 2010.
Stefaniuk, T. Europa a świat słowiański – ujęcie panslawistyczne, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, Sectio I, [Lublin] 2002.
Stefaniuk T. Danilewski. Panslawizm i wielość cywilizacji. Lublin 2006.
Walicki A. W kręgu konserwatywnej utopii. Struktura i przemiany rosyjskiego słowianofilstwa. Warszawa 2020.
Wollman, F. Slovesnot Slovanů. Praha 1928.
Wollman F. Slavismy a antislavismy za jara narodů. Praha 1968.
Zawadzka, D. Styl romantyczny” a komparatystyka Joachima Lelewela. Rekonesans. „Wiek XIX” 2014.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 03-ZF-SKLF w USOSweb