Wielkopolski rok obrzędowy 03-F-WRO

Treści programowe dla przedmiotu:
- podstawa prawna ochrony kulturowego dziedzictwa niematerialnego podstawa prawna ochrony kulturowego dziedzictwa niematerialnego (konwencja UNESCO z 17 października 2003 r.); skąd badania dialektologiczno-etnograficzne na poznańskiej polonistyce?,
- podstawowa terminologia: kultura, kultura niematerialna, kultura oralna, tradycja, zwyczaj, obrzęd, rok obrzędowy, obrzędowość rodzinna, rytuał, przesąd, folklor, gwara, etnografia, dialektologia,
- wpływ chrześcijaństwa na całokształt współczesnych tradycji; wskazywanie we współcześnie praktykowanych zwyczajach elementów o rodowodzie przedchrześcijańskim,
- święta roku obrzędowego; obrzędowość rodzinna; obrzędy gospodarskie,
- geneza i ewolucja tradycji wielkanocnych, bożonarodzeniowych, noworocznych, wczesnowiosennych, rodzinnych, gospodarskich,
- geneza i ewolucja tradycyjnych postaci obrzędowych – rodowód i ich funkcjonowanie w kulturze masowej,
- analiza zwyczajów będących obecnie w fazie zaniku,
- rekonstrukcje dawnych zwyczajów,
- zwyczaje, które bezpowrotnie zaginęły, tzn. nie są dziś praktykowane ani rekonstruowane,
- przesądy jako wyraz nieuświadamianych dawnych zachowań kulturowych,
- tradycyjne nazwy elementów kultury – opis leksykograficzny, analiza zróżnicowania terytorialnego,
- mechanizmy i procesy wpływające na zmiany tradycji,
- metody pozyskiwania materiału terenowego w projektach etnograficzno-dialektologicznych.

Cele kształcenia

Cele modułu kształcenia: - zapoznanie słuchaczy z podstawową terminologią wykorzystywaną w badaniach o charakterze etnolingwistycznym, - zapoznanie słuchaczy z mniej i bardziej znanymi obrzędami polskimi, w tym także obrzędowością rodzinną oraz odnoszącymi się do tych treści przesądami, - analizowanie czynników wpływających na procesy przemian w obrębie narodowych tradycji, w tym omówienie podstawy prawnej umożliwiającej działania na rzecz ochrony niematerialnego dziedzictwa narodowego, - analizowanie różnorodnych tekstów kultury dotyczących polskiej obrzędowości (dawnych i współczesnych), - analiza materiałów etnograficznych i dialektologicznych dotyczących kultury i języka regionalnego, - zestawienie „tradycyjnych” przekazów z tekstami kultury masowej w celu przeprowadzenie analizy przeobrażeń omawianych wątków kulturowych.

Metody prowadzenia zajęć umożliwiające osiągnięcie założonych EK

Wykład z prezentacją multimedialną wybranych zagadnień, wykład konwersatoryjny, praca z tekstem, metoda ćwiczeniowa, metoda warsztatowa, pokaz i obserwacja, demonstracje dźwiękowe i/lub video.

Nakład pracy studenta (punkty ECTS)

2 lub 3 (w zależności od kierunku)

Rodzaj przedmiotu

fakultatywne

Koordynatorzy przedmiotu

Justyna Kobus

Efekty kształcenia

Po zakończeniu zajęć i potwierdzeniu osiągnięcia efektów uczenia się student/ka:
- rozumie podstawowe pojęcia związane z szeroko pojętą etnolingwistyką,
- zna podstawowe założenia metodologiczne badania niematerialnego dziedzictwa narodowego stosowane w poznańskim ośrodku dialektologicznym,
- potrafi wskazać tradycyjne elementy roku obrzędowego oraz obrzędowości rodzinnej,
- potrafi wyjaśnić i/lub wskazać początki i przeobrażenia szeroko znanych zwyczajów i obrzędów,
- rozumie mechanizmy kształtujące tradycję i zachodzące w niej zmiany,
- zna słownictwo regionalne dotyczące roku obrzędowego i obrzędowości rodzinnej,
- zna podstawowe źródła etnograficzne i dialektologiczne dotyczące omawianych tematów,
- rozumie uniwersalną potrzebę ochrony niematerialnego dziedzictwa narodowego.

Kryteria oceniania

Skala ocen:

bardzo dobry (bdb; 5,0)
dobry plus (+db; 4,5)
dobry (db; 4,0)
dostateczny plus (+dst; 3,5)
dostateczny (dst; 3,0)
niedostateczny (ndst; 2,0)

Literatura

Zalecana literatura:
Konwencja UNESCO z dnia 17 października 2003 roku w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (do pobrania w Internecie z wielu stron, np. www.unesco.pl).
K. Moszyński, Kultura ludowa Słowian, t. I–III, Kraków 1929-1939 (lub wydania późniejsze; fragmenty).
J. Burszta, Kultura ludowa Wielkopolski, t. I–III, Poznań 1960–1967 (fragmenty).
Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, t. VIII: Kultura społeczna – Folklor obrzędowy i muzyczno-taneczny, pod red. Z. Sobierajskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992 (wybrane mapy i komentarze).
Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego (fragmenty).
A. Brencz, Wielkopolski rok obrzędowy. Tradycja i zmiana, Poznań 2006 (fragmenty).
Pulteram. Żywa tradycja w Wielkopolsce, pod red. A. Jełowickiego, Szreniawa 2017 (fragmenty).
Atlas niematerialnego dziedzictwa kulturowego wsi wielkopolskiej, t. 3. A. Paprot, Powiat gnieźnieński, Szreniawa 2015. (fragmenty).
W.J. Ong, Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, Lublin 1992.
J. Sierociuk, Homer and contemporary folklore – different time, one tradition, „Gwary Dziś”, vol. 13, 2020, s. 153–163 (dostęp: https://pressto.amu.edu.pl/index.php/gd/article/view/26636).
A. Fischer, Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego, Lwów 1921 (fragmenty).
H. Biegeleisen, Śmierć w obrzędach, zwyczajach i wierzeniach ludu polskiego, Warszawa 1930 (fragmenty).
O. Kolberg, Lud – jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, Serya XV. Wielkie Księstwo Poznańskie, Kraków 1882; przedruk: O. Kolberg, Dzieła wszystkie., t. 15. Wielkie Księstwo Poznańskie, Wrocław-Poznań 1962 (fragmenty).
J. Kobus, Cioty, duchy, zmory jako ginący element języka i kultury ludowej okolic Gniezna, „Polonistyka. Innowacje”: https://pressto.amu.edu.pl › article › download.
Słownik języka mieszkańców okolic Gniezna. Święta, wierzenia i przesądy, pod red. J. Kobus i T. Gniazdowskiego, Poznań 2018.
K. Smyk, Choinka w kulturze polskiej. Symbolika drzewka i ozdób, Kraków 2009 (fragmenty).
K. Smyk, Obrzęd jako tekst kultury. Przykład Bożego Ciała w Spycimierzu, Lublin 2020.
B. Grabka, Obrzędowość roku kościelnego w gwarach polskich. Od adwentu do zapustów, Kraków 2012 (fragmenty).
H. Nowak, Obrzędowa (wigilijna) nazwa gwiazdor i synonimy w Wielkopolsce, [w:] Viro Doctissimo Optime Merito. Prace Ofiarowane Profesorowi Zenonowi Sobierajskiemu w 80. rocznicę urodzin, pod red. M. Borejszo i S. Mikołajczaka, Poznań 1999, s. 66-81.
J. Sierociuk, Z problematyki regionalizmów językowo-kulturowych: ZAJĄC, [w:] Symbolae grammaticae in honorem Boguslai Dunaj, pod red. R. Przybylskiej, J. Kąsia i K. Sikory, Kraków 2010, s. 241–248.
J. Chodera, Problem ogona, kaptura i dziury w obrzędzie weselnym w Wielkopolsce, [w:] Gwary dziś. 4. Konteksty dialektologii, pod red. J. Sierociuka, Poznań 2007, s. 287–292.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 03-F-WRO w USOSweb