W poszukiwaniu cech narodowych w fotografii. O zapomnianym aspekcie polskiej fotografii artystycznej 31-WY18L14

Celem wykładu jest prezentacja jednego z najbardziej zapomnianych i pomijanych w refleksji nad dwudziestowiecznymi dziejami polskiej fotografii wątku, dotyczącego zainteresowania polskich twórców ideami nacjonalistycznymi. Problem ten po raz pierwszy szerzej pojawił się w latach 1931-1933, kiedy to przetoczyła się przez polską prasę fotograficzną debata na temat możliwości uwidocznienia w obrazie fotograficznym cech narodowych. Dyskusja była pochodną promowanej od początku lat 20. koncepcji stylu narodowego w polskiej sztuce, dostosowanego do potrzeb państwa, które właśnie odzyskało niepodległość, a także popularności w środowisku fotograficznym propagatorów tej idei: Władysława Skoczylasa i Tadeusza Pruszkowskiego. W debacie wzięły udział największe autorytety epoki: Jan Bułhak, Józef Świtkowski, Jan Sunderland i Antoni Wieczorek – twórcy, którzy określili podstawowe ramy teoretyczne polskiej fotografii pierwszej połowy XX wieku. Analizując problem sięgali oni do różnorodnych argumentów, od tych czysto formalnych wskazujących na predylekcję polskich twórców do określonych rozwiązań formalno-kompozycyjnych (pogląd bazujący na teorii piktorializmu) i tematycznych (odnosząc się do pamięci zbiorowej i specyficznego historycznego doświadczenia polskiego społeczeństwa) po socjologię i teorię prawa (opierając się na myśli Leona Petrażyckiego). Jakkolwiek ówcześnie prowadzone rozważania nie przyniosły gotowych rozwiązań, to określiły na kilkadziesiąt lat podstawowe obszary refleksji teoretycznej polskich fotografów zainteresowanych tą problematyką. Argumenty, które ówcześnie padły powracały wielokrotnie: w drugiej połowie lat 30., gdy starano się określić misję społeczno-państwową polskiego fotografa, co ostatecznie skonkretyzuje się w programie fotografii ojczystej. Natomiast po II wojnie światowej odwoływano się do narodowej argumentacji, gdy poszukiwano klucza do wizualizacji Ziem Odzyskanych, a także w trakcie socrealizmu, w którym silnie eksploatowano tradycje i historię fotografii starając się z niej wyodrębnić akceptowane dla epoki wątki. Wreszcie problem ten powrócił na przestrzeni lat 60.-80. w środowisku skupionym wokół Pawła Pierścińskiego, które powtórnie wywołało problem na bazie założeń ideowych Biennale Krajobrazu Polskiego, jednej z wiodących imprez fotograficznych doby PRL-u. To w tym kręgu starano się rewitalizować tę problematykę lansując pojęcie fotografii patriotycznej, wywodząc je z przedwojennych programów oraz dziewiętnastowiecznej tradycji fotografii krajoznawczej. Jednocześnie owe wartości patriotyczne w fotografii stały się dla wielu fotografów w dobie PRL-u kategorią oporu wobec modernizmu. Zagadnienie fotografii o cechach narodowych czy patriotycznych było z jednej strony niezwykle mocno „rozmyte” teoretycznie, ale z drugiej często instrumentalnie wykorzystywane jako oręż polityki określonych instytucji czy środowisk fotograficznych. Wykłady w zamierzeniu mają ukazywać dynamikę i podstawy teoretyczne bazowej dla problematyki dyskusji z początku lat 30. XX wieku, a także dalszą historię i ewolucję skonkretyzowanych wówczas pojęć, które współkonstytuowały krajobraz teoretyczny polskiej fotografii w XX wieku. Podczas wykładów zostanie również przedstawione szerokie tło dyskusji: zagadnienie stylu narodowego w polskiej sztuce, założenia bieżącej polityki, krajoznawstwo czy idee regionalistyczne. Wykłady będą wspierane bogatym materiałem ilustracyjnym, ponieważ jednym z naczelnych celów zajęć będzie wskazanie jak wypracowywane koncepcje teoretyczne odbijały się na twórczości polskich fotografów w XX wieku.