Krytyka mesjanizmów - cz. I: mesjanizmy historyczne 31-WK18Z08
Cykl konwersatoriów o charakterze interdyscyplinarnym dwusemestralny (każdy semestr: oddzielnie zaliczane zajęcia), którego tematem będzie krytyczna prezentacja i analiza mesjanizmów – polskich i innych, w perspektywie ich wpływu na mentalność społeczną i procesy polityczne.
Przez ogólną nazwę „mesjanizmy” rozumieć będziemy zespół zjawisk społeczno-politycznych o charakterze religijnym lub świeckim, do których należą: millenaryzmy/chiliazmy (koncepcje „Tysiącletnich Królestw Bożych na Ziemi), misjonizmy (koncepcje misji narodów), mesjanizmy sensu stricto (oparte na roli zbawcy Narodu lub zbawczej roli Narodu) i pasjonizmy (rola cierpień narodu).
Interesować nas będzie zarówno geneza ogólnie pojętych mesjanizmów, jak i ich charakter i rozmaite typologie: religijne, progresywnospołeczne i narodowowyzwoleńcze. Będziemy badać ich uwarunkowania społeczne, polityczne, religijne i w zakresie psychologii społecznej – tu szczególnie interesować nas będą mesjanizmy protopolityczne i prepopolityczne oraz postpolityczne, o charakterze lokalnym i uniwersalnym. Interesować nas będzie także ich powiązanie z koncepcjami narodu i teologii narodu.
Zastanowimy się, na ile mesjanizmy jako tropy kulturowe wpisały się w dziedzictwo europejskie, czy i w jaki sposób modelują dyskursy ideowo-filozoficzne, religijne, etyczne i społeczno-polityczne, i czy owe dyskursy funkcjonują jawnie lub w warstwie zakamuflowanej. Spróbujemy nakreślić panoramę ideowo-polityczną mesjanizmów: od emancypacyjnych po ksenofobiczne, od projektów utopii społecznych po projekty cynicznych manipulacji.
Przyjrzymy się także zjawisku neomesjanizmów, czyli współczesnym próbom reaktywacji mesjanizmów polskich i ich powiązania z koncepcjami narodowymi i religijnymi, a także ze znaczącymi dla polskiej mentalności społecznej wydarzeniami społeczno-politycznymi, np. tzw. katastrofą smoleńską.
Omówimy m. in.: ruch Lazzarettiego w południowej Toskanii, ruchy chłopskie anarchistów andaluzyjskich, ruchy chłopskie sycylijskie, polskie mesjanizmy filozoficzno-społeczne (Józefa Hoene-Wrońskiego, Augusta Cieszkowskiego, Bogdana Trentowskiego), progresywne o charakterze społeczno-religijnym (Joachima Lelewela, Adama Mickiewicza, Andrzeja Towiańskiego, Juliusza Słowackiego) czy o charakterze konserwatywno-religijnym (Zygmunta Krasińskiego, Hieronima Kajsiewicza i Piotra Semenenki, a także Stanisława Chołoniewskiego), a z mesjanizmów sąsiednich: ukraiński „Bractwa Cyryla i Metodego”, czeskie słowianofilstwo. Ze zjawisk dwudziestowiecznych omówimy propozycje mesjanistyczne Stanisława Brzozowskiego, Jerzego Brauna czy Karola Wojtyły, a z rosyjskich Włodzimierza Sołowjowa, a także współczesnych środowisk neomesjanistów polskich.
Koordynatorzy przedmiotu
Literatura
Literatura:
1. Cohn Norman, W pogoni za milenium. Milenarystyczni buntownicy i mistyczni anarchiści średniowiecza, Wydawnictwo UJ, 2007,
2. Henri Desroche, Słownik mesjanizmów i millenaryzmów ery chrześcijańskiej 1968
3. Horodyski Władysław, Średniowieczne źródła do filozofii mesjanizmu, Wydawnictwo ARMORYKA, 2018
4. Janek Anna (red.), Regiewicz Adam (red.), Żywiołek Artur (red.), Mesjańskie imaginaria Europy (i okolic) : studia komparatystyczne, Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie, 2015,
5. Kantak Stefan Kamil Juliusz, Mesjanizm, wydawnictwo Praca, 1910,
6. Mazurek Sławomir, Wątki katastroficzne w myśli rosyjskiej i polskiej 1917-1950, MONOGRAFIA FNP, 1997,
7. Rojek Paweł, Liturgia dziejów. Jan Paweł II i polski mesjanizm, Wydawnictwo M, 2016
8. Roszkowski Wojciech, Mesjanizm a masoneria okultystyczna w drugiej Rzeczypospolitej, Przegląd Powszechny, 1983, 2/738,
9. Ruszkowski Janusz, Adam Mickiewicz i ostatnia krucjata, Studium romantycznego millenaryzmu, MONOGRADIE FNP 1996,
10. Ryba Grażyna (red), Mesjanizm polski i martyrologia narodowa, Uniwersytet Rzeszowski, 2016,
11. Talmon Jacob Leib, Źródła demokracji totalitarnej, UNIVERSITAS, 2015,
12. Walicki Andrzej , Polska myśl filozoficzna epoki międzypowstaniowej, [w:] 700 lat myśli polskiej. Filozofia i myśl społeczna w latach 1831-1864, Warszawa 1977,
13. Walicki Andrzej, Filozofia a mesjanizm. Studia z dziejów filozofii i myśli społeczno-religijnej romantyzmu polskiego, PIW, 1970
14. Walicki Andrzej, Filozofia polskiego romantyzmu. Kultura i myśl polska. Prace wybrane. T.2, UNIVERSITAS 2009
15. Walicki Andrzej, Mesjanizm Adama Mickiewicza w perspektywie porównawczej, IBL PAN, 2006.
16. Walicki Andrzej, Między filozofią, religią i polityką. Studia o myśli polskiej epoki romantyzmu, PIW, 1983
17. Walicki Andrzej, Rosja, katolicyzm i sprawa polska, Pruszyński i S-ka, 2002
18. Wawrzynowicz Andrzej (red.), Spór o Mesjanizm, KRONOS 2015,
19. Wiśniewska-Rutkowska Lucyna, Mesjanizm Jerzego Brauna: Myślenie w perspektywie Józefa Marii Hoene-Wrońskiego, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, 2004,
20. Żywiołek Artur, Mesjański logos Europy, Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, 2012.
„Mesjańskie” numery polskich czasopism:
1. TEOLOGIA POLITYCZNA, Misja Boża i ludzki porządek, 2/2004-2005, Mesjanizm i polityka, 4/200602007,
2. KRONOS, Mesjanizm, 2/2014,
3. PRZEGLĄD POWSZECHNY, Demokracja totalitarna i polityczny mesjanizm, 135/2016,
4. PRESSJE, Powrót mesjanizmu, 28/2012,
5. CZTERDZIEŚCI I CZTERY. Magazyn Apokaliptyczny.
6. NOWY OBYWATEL, wiosna 2012.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: