Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego 24-PCDL-F-PIW

Sylabus

1. Pojęcia interesów i wartości w różnych tradycjach teoretycznych.

Interesy i wartości obiektywne i subiektywne, indywidualne i zbiorowe, prywatne i publiczne, zastane i tworzone. Wartości uznawane i odczuwane, rozciągnięcie skali wartości. Interesy i wartości jako elementy świadomości społecznej, opinii publicznej, dyskursu i retoryki („słownik motywów”).

2. Przemiany społeczeństwa polskiego po 1989 roku w perspektywie porównawczej i długiego trwania.

Trzy warstwy procesów: (1) tendencje uniwersalne, (2) tendencje regionalne (postkomunistycznych krajów Europy Środkowo-Wschodniej), (3) zjawiska i procesy specyficznie polskie. Porównanie trzech okresów radykalnych zmian społecznych w Polsce w ostatnich 100 latach (1914-1918, 1939-1949, od 1989). Różne paradygmaty analizy polskich przemian po 1989 roku. Wersje optymistyczne i krytyczne.

3. Podstawowe układy interesów i wartości we współczesnym społeczeństwie polskim.
Dziedzictwo przeszłości (przedkomunistycznej i komunistycznej) Imitacyjna modernizacja, naśladownictwo różnych faz rozwojowych kapitalizmu: wczesnej i późnej nowoczesności oraz ponowoczesności. Modernizacja poprzez akcesję do UE. Dopasowywanie się do zmiennych reguł fazy przejściowej. Polska transformacja w perspektywie porównawczej (w kategoriach S. Huntingtona)

4. Relacje centrum – prowincja. Polska jako prowincja.
Pojęcia centrum i prowincji oraz ich relacji w wymiarach politycznym, militarnym, ekonomicznym i kulturowym (soft power). Historia i hierarchie centrów w historii światowej. Rola czynnika subiektywnego w relacjach centrum – prowincja. Centrum jako motor innowacji i postępu. Relatywizacja centrum i prowincji w dobie Internetu. Historia Polski jako prowincji zależnej od różnych centrów.

5. Wartości i interesy w funkcjonowaniu świadomości narodowej i regionalnej oraz pamięci zbiorowej.
Różne funkcje pamięci (m.in. poznawcza, emocjonalna, instrumentalna). Pamiętanie i zapominanie („trupy w szafie” polskiej pamięci zbiorowej.) Stosunek do lustracji i rozliczania winnych. Stereotypy narodowe, przemiany stosunku do innych narodów. Stosunek do imigracji i imigrantów. Polskość a europejskość. Postrzeganie dziedzictwa innych grup etnicznych w sytuacji zmian przestrzennych. Tworzenie świadomości regionalnej i lokalnej.

6. Utowarowienie życia społecznego.
Koncepcja utowarowienia i odtowarowienia dóbr i stosunków społecznych. Trzy mechanizmy: odwzajemnianie, redystrybucja, gospodarka towarowa. Różne przypadki utowarowienia: utowarowienie natury, ciała, przestrzeni, utowarowienie zastępcze, „nieczyste”. Stan usług publicznych w Polsce.

7. Dziedziczenie i wybór, zwiększona możliwość ingerencji w cechy jednostek ludzkich.
Wzrost możliwości ingerencji i przekształcania nie tylko otoczenia ale i cech jednostek ludzkich. Cechy własne i cechy potomstwa jako przedmiot wyboru. Od zabiegów medycznych i estetycznych do inżynierii genetycznej. Mechanizmy społeczne mogące kontrolować zakres owej ingerencji. Szansa na wyrównywanie pozycji społecznych czy nowa forma nierówności społecznych. Tożsamość społeczna – pomiędzy przypisaniem a osiąganiem.

8. Mentalność społeczeństwa polskiego i jej wymiary.

Indywidualizm i kolektywizm. Różne odmiany indywidualizmu. Natura polskiej wspólnotowości. „Fałszywa powszechność”, „kolektywny narcyzm” i „narodowa wiktymizacja”. Społeczny darwinizm. Postawa roszczeniowa. Różne rozumienia populizmu.

9. Wymiary zróżnicowania interesów i wartości.
Wymiar ekonomiczno-socjalny i wymiar kulturowy. Wyniki badań porównawczych. Ingleharta koncepcja przejścia od wartości materialistycznych do postmaterialistycznych i jej zastosowanie do Polski. Opozycja prawica – lewica w obu tych wymiarach. Partie polityczne, ich programy i retoryka, a ich elektoraty. Analiza wyników kolejnych wyborów.

10. Stosunek do władzy.

Władza jako instrument przymusu i jako instrument współpracy. Wymiary władzy. Legitymizacja i jej substytuty. Pojęcie sensu zbiorowego. Kultura polityczna. Postrzeganie i oczekiwania wobec demokracji. Bierność i aktywizm. Roszczeniowość i wyuczona bezradność. Natura protestów społecznych. Funkcjonowanie społeczeństwa obywatelskiego w Polsce.