Dyskursywność demokracji w czasach niepokoju 23-PPG-WK21L04
Zajęcia poświęcone rozumieniu dyskursywności demokracji w niesprzyjających warunkach niepokoju i napięć społecznych. Zwrócimy uwagę na wzmocnienie konfliktogennych emocji w przestrzeni publicznej i na sposoby radzenia sobie z tymi emocjami w nadal możliwych demokratycznych dyskursach, a także na zagrożenia, które dotykają otwarty dyskurs demokratyczny.
W pierwszej części zajęć przyjrzymy się narastającemu w ostatnich dziesięcioleciach społecznemu niepokojowi o stan naszej cywilizacji – chodzi o identyfikację jego źródeł, a także czynników wzmacniających i/lub tłumiących reakcje niepokoju. Przyjrzymy się także próbom intelektualnego zmierzenia się z procesami tego rodzaju.
Teoretycznym odniesieniem proponowanych zajęć będą w związku z tym najpierw analizowane i rozwijane przez Leszka Koczanowicza koncepcje demokracji niekonsensualnej pozwalające traktować społeczeństwo jako miejsce nieustannego dialogu między wypowiedziami (tekstami) różnych grup społecznych, bez konieczności narzucania jednej porządkującej zasady i bez hegemonii jednoznaczności kluczowych pojęć, a to znaczy w konsekwencji: z zachowaniem możliwości podważania kolejnych stadiów konsensu (m. in. Chantal Mouffe i Ernesto Laclau).
Trzeba jednak krytycznie zauważyć, że jakkolwiek propozycje te zachowują wartość, szybka zmiana cywilizacyjna ostatnich dziesięcioleci związana z nowymi technologiami komunikacyjnymi, a w związku z tym upowszechnienie i narastająca chaotyzacja publicznego dyskursu stawiają pod znakiem zapytania proponowane wcześniej zbyt proste rozwiązania. Zapytamy więc krytycznie o możliwość urzeczywistnienia demokracji niekonsensualnej.
W drugiej części zajęć, korzystając z propozycji Leszka Koczanowicza, skoncentrujemy uwagę wokół kilku charakterystycznych niepokojów / lęków:
Lęk polityki – odczuwanie polityki jako skomplikowanej gry językowej, co do reguł, której porozumienie jest trudne. Zwrócimy w związku z tym uwagę na reakcje populistyczne i na sposoby ich wykorzystywania przez cyników na scenie publicznej.
Lęk wspólnoty – nowoczesność wykształtowała dwa sprzeciwiające się sobie się kręgi myślowe: oświecenie (Kant i inni) i kontroświecenie (Burke, de Maistre). Wizję człowieka autonomicznego i dojrzałego i przeciwstawiającą się mu wizję człowieka tradycji. To spór liberalizmu i tradycjonalizmu, który nie wyczerpuje problemów ze wspólnotą.
Lęki związane z dwiema narracjami o losach Zachodu – z jednej strony przekonaniem o wyższości kulturowej, z drugiej przekonaniem o upadku cywilizacji zachodniej. Kultura Zachodu widziana jako skrajność, zwłaszcza wiek XX i kontrowersje z tym związane, aż po tezy o końcu historii. To także dyskusje o odcięciu świata cywilizacji od kultury, czyli jego symbolicznych źródeł.
W ostatniej części zajęć zwrócimy uwagę na lęki i niepokoje związane z szybko zmieniającą się sytuacją kulturową (na tle nowych technologii): internet a mówienie prawdy, czyli lęk intymności. Co mamy odwagę o sobie powiedzieć. W jakim stopniu nowe technologie zmieniają trajektorię relacji społecznych. Czy istnieje parezja, czyli zdolność do szczerego mówienia o sobie? Czy raczej to gubimy. Czy szczerość staje się groźna?
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Po zakończeniu zajęć i potwierdzeniu osiągnięcia EU student/ka:
Identyfikuje źródła i uwarunkowania współczesnego niepokoju cywilizacyjnego i społecznego.
Rozumie pojęcie dyskursu demokratycznego i jego uwarunkowania.
Orientuje się w propozycjach i ewentualnych procedurach demokracji niekonsensualnej w ujęciu Ch. Mouffe, E. Laclau i L. Koczanowicza.
Krytycznie ocenia kulturowe uwarunkowania działania / niedziałania propozycji demokracji niekonsensualnej.
Identyfikuje i krytycznie analizuje dominujące współcześnie lęki społeczne.
Kryteria oceniania
Kryteria oceniania wg skali stosowanej w UAM:
bardzo dobry (bdb; 5,0): dwie małe prace międzyzajęciowe, referat z prezentacją lub esej ocenione na 5,0
dobry plus (+db; 4,5): dwie małe prace międzyzajęciowe, referat z prezentacją lub esej ocenione na 4,5
dobry (db; 4,0): dwie małe prace międzyzajęciowe, referat z prezentacją lub esej ocenione na 4,0
dostateczny plus (+dst; 3,5): dwie małe prace międzyzajęciowe, referat z prezentacją lub esej ocenione na 3,5
dostateczny (dst; 3,0): dwie małe prace międzyzajęciowe, referat z prezentacją lub esej ocenione na 3,0
niedostateczny (ndst; 2,0): brak wymaganych prac, brak referatu lub eseju.
Literatura
Zalecana literatura:
Uwaga: przedstawiamy wykaz literatury szerszy niż to, czego przeczytania wymagamy od uczestników zajęć. Chodzi o pokazanie możliwości poszerzenia i pogłębienia problematyki zajęć. Na zajęciowej platformie moodle będziemy – zgodnie z tadycją naszych zajęć – proponowali fragmenty lektur, które uczestnicy powinni przeczytać przed zajęciami – w wersji elektronicznej.
• Agamben Giorgio, Stan wyjątkowy, Kraków 2008.
• Anderson B., Wspólnoty wyobrażone: rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu, Kraków 1997.
• Badiou Alain, Ethics. An Essay on the Understanding of Evil, transl. by P. Hallward, Verso, London–New York 2001 (wybór polski: Etyka, przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 2009).
• Beck Ulrich, Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności, Warszawa 2002.
• Bourdieu Pierre, Rozum praktyczny. O teorii działania, Kraków 2009.
• Foucault Michel, Polityczne technologie jednostki, Odra 1995, s. 55-60.
• Fukuyama Francis, Koniec historii i ostatni człowiek, Kraków 2017.
• Habermas Juergen, Teoria działania komunikacyjnego, Warszawa 2002.
• Howsbawn E., Wiek skrajności. Spojrzenie na krótkie XX stulecie, Warszawa 2018.
• Koczanowicz L. Lęk i olśnienie. Eseje o kulturze niepokoju, Warszawa 2020.
• Koczanowicz Leszek, Wspólnota i emancypacje. Spór o społeczeństwo postkonwencjonalne, w: Marody Mirosława i in., Społeczeństwo na zakręcie. Zmiany postaw i wartości Polaków w latach 1990-2018, Warszawa 2019.
• Mouffe Chantal, Laclou Ernesto, Hegemonia i socjalistyczna strategia. Przyczynek do projektu radykalnej polityki demokratycznej, Wrocław 2007.
• Nancy Jean-Luc, Rozdzielona wspólnota, Wrocław 2010.
• Pinker Steven, Zmierzch przemocy. Lepsza strona naszej natury, Poznań 2018.
• Taylor Charles, Nowoczesne imaginaria społeczne, Kraków 2010.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: