Leksyka współczesnego języka niemieckiego 09-LWJNaj-ILS-11

Wprowadzenie: Pojęcia podstawowe: wyraz/leksem/jednostka leksykalna oraz znaczenie. Rodzaje znaczeń jednostek leksykalnych. Metody badania znaczenia leksemów. Typy słownikowych parafraz znaczeniowych
Architektura diasystemowa leksyki języka niemieckiego. Słownictwo nienacechowane vs. nacechowane. Typy nacechowania leksemów w ujęciu leksykograficznym na przykładzie wybranych publikacji leksykograficznych, w tym słowników jedno- i dwujęzycznych (z uwzględnieniem wybranych słowników pedagogicznych oraz jednojęzycznego słownika uniwersalnego języka niemieckiego Duden-Online-Wörterbuch)
Synonimia oraz pokrewne relacje semantyczne. Przegląd wybranych niemieckojęzycznych słowników synonimów, analiza ich zalet, ograniczeń oraz możliwości ich stosowania w pracy lingwisty stosowanego
Wariantywność diatopiczna języka niemieckiego. Koncepcja pluricentryzmu i jej krytyka
Antonimia oraz pokrewne relacje semantyczne
Polisemia i homonimia
Paronimy
Leksyka socjolektalna
Słownictwo erudycyjne
Terminologia: cechy semantyczne i morfologiczne terminów; procesy transferencji pomiędzy leksyką specjalistyczną a niespecjalistyczną; definicja i jej rodzaje, relacja hiperonimii, hiponimii oraz kohiponimii oraz ich relewancja dla pracy terminologicznej; ekwiwalencja terminologiczna w kontraście do ekwiwalencji leksykograficznej i tłumaczeniowej
Kulturemy / hotwords / „hot meanings” (sensu Kilian 2018), czyli wprowadzenie do semantyki kulturowej (ze szczególnym uwzględnieniem słownictwa socjopolitycznego i publikacji leksykograficznych w przedmiotowym zakresie)
Lingwistyczna krytyka słowa. Poprawność polityczna (w sferze leksykalnej) w dyskursie publicznym i jej odzwierciedlenie w leksykografii
Etymologia. Przyczyny i rodzaje zmiany znaczeniowych. Pożyczki leksykalne (z uwzględnieniem pożyczek z języka polskiego). Innowacje językowe na przykładzie tekstów medialnych oraz literackich
Praktyczna analiza wybranej jednostki leksykalnej przy pomocy odpowiednich słowników z użyciem terminologii oraz wykorzystaniem wiedzy zdobytej w toku zajęć

Cele kształcenia

Transfer wiedzy na temat wybranych teoretycznych ujęć funkcjonowania słownictwa w systemie językowym i w uniwersum dyskursów Wzbudzenie wrażliwości na zróżnicowanie systemu leksykalnego języka, a także na tendencje rozwojowe w leksyce oraz ich powiązanie z historycznie zmiennym kontekstem socjokulturowym Wykształcenie umiejętności rzetelnego i efektywnego poszukiwania, analizy i oceny danych oraz informacji o subsystemie leksykalnym (w tym za pośrednictwem publikacji leksykograficznych) Kształtowanie nawyku stałego doskonalenia własnych kompetencji językowych i umiejętności warsztatowych poprzez refleksję teoretyczną i eksplorację empiryczną

Informacja o tym, gdzie można zapoznać się z materiałami do zajęć

Na pierwszych zajęciach

Kierunek studiów

Lingwistyka stosowana z wiodącym angielskim

Metody prowadzenia zajęć umożliwiające osiągnięcie założonych EK

Wykład z prezentacją multimedialną wybranych zagadnień Dyskusja Praca z tekstem Gra dydaktyczna/symulacyjna Metoda ćwiczeniowa Metoda badawcza (dociekania naukowego) Praca w grupach Prezentacja studentów (indywidualna lub zespołowa) na forum grupy zajęciowej

Nakład pracy studenta (punkty ECTS)

Poziom przedmiotu

I stopień

Rodzaj przedmiotu

obowiązkowe

Rok studiów (jeśli obowiązuje)

III rok

Wymagania wstępne w zakresie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji

Znajomość języka niemieckiego na poziomie co najmniej A2+ Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego

Koordynatorzy przedmiotu

Agnieszka Błażek

Efekty kształcenia

Po zakończeniu zajęć i potwierdzeniu osiągnięcia EU
student/ka:
dysponuje podstawową wiedzą teoretyczną dotyczącą różnych wymiarów funkcjonowania leksemów w językowo kodowanej przestrzeni systemowo-dyskursywnej oraz wiedzą dotyczącą odpowiednich w zarysowanym zakresie metod badawczych
dysponuje pogłębioną praktyczną kompetencją leksykalną pozwalającą na rozumienie i użycie będących przedmiotem ćwiczeń jednostek leksykalnych oraz uwrażliwiającą na potrzebę kształcenia tolerancji wieloznaczności (por. Ulrich 2018)
rozumie i opisuje powiązania pomiędzy użyciem słów (w komunikacji) oraz jego rekonstrukcją leksykograficzną a determinującym je kontekstem socjokulturowym
przeprowadza na podstawie stosownych źródeł pozyskiwania informacji (z uwzględnieniem słowników i korpusów) analizę wybranych jednostek leksykalnych pozwalającą na opis ich struktury semazjologicznej i onomazjologicznej adekwatny do jej kompleksowości (por. Kilian 2001) oraz zdobywa przy tym wiedzę o złożoności subsystemu leksykalnego oraz wiedzę z zakresu prawa autorskiego
rozumie i prowadzi w języku niemieckim i polskim dialog oraz dyskusję, których przedmiotem jest wiedza leksykologiczna i leksykalna dotycząca języka niemieckiego, a także innych relewantnych w danym kontekście analitycznym języków (np. w odniesieniu do transferencji leksykalnej), czerpiąc przy tym wiedzę od interlokutorów
samodzielnie korzysta z publikacji leksykograficznych (głównie z jednojęzycznych i dwujęzycznych słowników ogólnych, specjalnych i specjalistycznych), korpusów językowych oraz innych źródeł informacji (w tym konsultacji eksperckich), krytycznie ocenia i dobiera jednostkę leksykalną adekwatnie do konkretnych potrzeb komunikacyjnych, pogłębiając i modyfikując wiedzę o leksemach

Kryteria oceniania

Kolokwium pisemne
Prezentacja mulimedialna

Literatura

• Apelt Mary L. (2010): Wortschatz und mehr. Übungen für die Mittel- und Oberstufe. Ismaning.
• Aust Gerhard (2018): Der deutsche Bildungswortschatz. Hildesheim/Zürich/New York.
• Billina Anneli / Brill Lilli Marlen / Techmer Marion (2018): Wortschatz & Grammatik B1. München.
• Billina Anneli / Geiger Susanne / Techmer Marion (2017): Wortschatz & Grammatik B2. München.
• Brenner Gerd / Deckers Jeannette (2012): Ausdruck und Stil verbessern. Lernmodule zum Fördern und Fordern. Berlin.
• Buscha Annerose / Friedrich Kirsten (2001): Deutsches Übungsbuch. Leipzig et al.
• Hallwass Edith (1995): Deutsch für schlaue Köpfe. Ein vergnügliches Wortschatztraining mit 444 Fragen und Antworten. Gütersloh.
• Harm Volker (2015): Lexikologie. Darmstadt.
• Heringer Hans Jürgen (2001): Fehlerlexikon. Deutsch als Fremdsprache. Berlin.
• Heringer Hans Jürgen (2010): Interkulturelle Kommunikation. Grundlagen und Konzepte. Tübingen/Basel.
• Heringer Hans Jürgen / Wimmer Rainer (2015): Sprachkritik. Paderborn.
• Heusinger Siegfried (2004): Die Lexik der deutschen Gegenwartssprache. München.
• Hinrichs Uwe (2013): Multi Kulti Deutsch: Wie Migration die deutsche Sprache verändert. München.
• Elsen Hilke (2013): Wortschatzanalyse. Tübingen/Basel.
• Ikonomidis Ageliki (2009): Anglizismen auf gut Deutsch. Ein Leitfaden zur Verwendung von Anglizismen in deutschen Texten. Hamburg.
• Kadrić Mira / Kaindl Klaus / Kaiser-Cooke Michèle (2011): Translatorische Methodik. Wien.
• Kilian Jörg (2001): Kritische Semantik: Für eine wissenschaftliche Sprachkritik im Spannungsfeld von Sprachtheorie, Sprachnorm, Sprachpraxis. W: Zeitschrift für Germanistische Linguistik 29, 293-318.
• Kilian Jörg (2011): Durch Sprachkritik lernen. Sprachdidaktische Beiträge einer Kritik der Sprache. W: Birte Arendt/Jana Kiesendahl (red.): Sprachkritik in der Schule. Theoretische Grundlagen und ihre praktische Relevanz. Göttingen, 31-49.
• Kilian Jörg (2016): Sprachkritik. Ansätze und Methoden der kritischen Sprachbetrachtung. Berlin/Boston.
• Kilian Jörg (2018): Politische Semantik, interkulturelle „Hotwords“ und didaktische Sprachkritik. W: Annamária Fábián/Igor Trost (red.): Sprachgebrauch in der Politik. Grammatische, lexikalische, pragmatische, kulturelle und dialektologische Perspektiven. Berlin/Boston, S. 261-277.
• Kühn Peter (2006): Interkulturelle Semantik. Nordhausen.
• Kühn Peter (2010a): Lexikologie und Lexikographie. Plädoyer für eine kulturwissenschaftlich orientierte Semantik. W: Galina I. Fadeeva / Innara A. Gusejnova / Elena I. Karpenko (red.): Aktuelle Probleme der modernen Lexikologie und Phraseologie. Festschrift für Professor I.I. Cernyseva zum 100. Geburtstag. Moskwa, 211-226.
• Kühn Peter (2010b): Wörterbücher/Lernerwörterbücher. W: Hans-Jürgen Krumm et al. (red.): Deutsch als Fremd- und Zweitsprache. Ein internationales Handbuch. Berlin, 304-315.
• Legros Waltraud (2010): Was die Wörter erzählen. Eine kleine etymologische Fundgrube. München.
• Mackowiak Klaus (2012): Die 101 häufigsten Fehler im Deutschen und wie man sie vermeidet. München.
• Malcharek Ewelina (2008): Elexiko – niemiecki system leksykograficzny. Kraków, 255-265. URL: https://ijp.pan.pl/images/publikacje_elektroniczne/nsl_tom2/18Malcharek.pdf [dostęp w dn. 29.03.2019].
• Markowski Andrzej (2012): Wykłady z leksykologii. Warszawa.
• Müller, Bernd-Dietrich (2004): Wortschatzarbeit und Bedeutungsvermittlung. Berlin.
• Ruhlig Andrea (2015): Ich hab's kapiert! Typische Deutsch-Fehler sicher vermeiden. München.
• Schäfers Stefanie (2012): Mit Sprachspielen den Ausdruck verbessern. Motivierende Wortschatzübungen für Schüler ab Klasse 4 bis zur Mittelstufe: Freiarbeitsmaterial mit Lösungen zur Selbstkontrolle. Paderborn.
• Schlaefer Michael (2009): Lexikologie und Lexikographie. Eine Einführung am Beispiel deutscher Wörterbücher. Berlin.
• Schumann Johannes (2009): Schwierige Wörter. Übungen zu Verben, Nomen und Adjektiven. Ismaning.
• Strank Wiebke (2010): Da fehlen mir die Worte. Systematischer Wortschatzerwerb für fortgeschrittene Lerner in Deutsch als Fremdsprache. Leipzig.
• Turtur Ursula (2006): Übungen zum Wortschatz der deutschen Schriftsprache. Niveau A2 – C1. Meckenheim.
• Ulrich Winfried (2008): Eine Tasse ist eine Tasse? Auf welche Semantik sollen Wortschatzerweiterung und Wortschatzvertiefung sich stützen? W: Ryszard Lipczuk/Przemyslaw Jackowski (red.): Wörter und Wörterbücher. Übersetzung und Spracherwerb. Hamburg, 9-39.
• Ulrich Winfried (2009): Kleine Didaktik der Mehrdeutigkeit. Vorschläge zur Behandlung von Missverständnissen und Anspielungen im Deutschunterricht. W: tribüne 1/2009, 23-28.
• Ulrich Winfried (2010): Zur lexikalischen Semantik des Deutschen. W: Pandaemonium Germanicum. Revista de Estudos Germanisticos 15.2010.1, 163-189. URL: www.fflch.usp.br/dlm/alemao/pandaemoniumgermanicum [dostęp w dn. 29.03.2019].
• Ulrich Winfried (2013): Wissenschaftliche Grundlagen der Wortschatzarbeit im Fachunterricht. W: Senatsverwaltung für Bildung, Jugend und Wissenschaft (red.): Materialien zur Sprachbildung und Leseförderung in Berlin. Berlin, 307-330.
• Ulrich Winfried (2013): Wörter – Wörter – Wörter. Wortschatzarbeit im muttersprachlichen Deutschunterricht. Anleitung und praktische Übungen mit 204 Arbeitsblättern in Form von Kopiervorlagen. Baltmannsweiler.
• Ulrich Winfried (2015): Polysemie als zentraler Gegenstand der Wortschatzarbeit. W: Jörg Kilian/Jan Eckhoff (red.): Deutscher Wortschatz – beschreiben, lernen, lehren. Beiträge zur Wortschatzarbeit in Wissenschaft, Sprachunterricht, Gesellschaft. Frankfurt am Main et al., 243-255.
• Ulrich Winfried (2018): Mehrdeutigkeit als zentrales Problem des Sprach-, Lese- und Literaturunterrichts. Baltmannsweiler.
• Wanzeck Christiane (2010): Lexikologie. Beschreibung von Wort und Wortschatz im Deutschen. Göttingen.
• Wybrane słowniki jedno- i dwujęzyczne
• Materiały dodatkowe rozdawane na zajęciach

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 09-LWJNaj-ILS-11 w USOSweb