Metody mikroskopowe i makroskopowe badań źródłoznawczych (traseologiczne i inne - przykłady np. z zakresu krzemieniarstwa, bursztyniarstwa, tkanin itp.) 05-MMMBZ-11-PS-ArchU
W trakcie zajęć podjęta zostanie problematyka naturalnego charakteru bursztynu oraz jego roli kulturowej w pradziejach Europu. W pierwszej grupie zagadnień podejmowana jest kwestia pochodzenia bursztynu jako żywicy kopalnej zwanej sukcynitem w kontekście innych żywic kopalnych znanych na świecie (okresy dziejów ziemi związanych z powstawaniem żywic kopalnych, kwestia rodzajów drzew żywicujących, czynniki wpływające na proces przekształceń żywicy w żywicę kopalną). Pokazane będą również odmiany bursztynu (w postaci próbek surowca), podana będzie ich krótka charakterystyka i dane o częstości występowania. W dalszej kolejności omówiona zostanie geologia złóż bursztynu zwłaszcza na przykładzie największych centrów europejskich (jutlandzkie, sambijskie). Ważne jest również zagadnienie charakterystyki chemicznej i fizycznej bursztynu i innych żywic kopalnych. W tym względzie poruszone zostaną kwestie typologii (chemotypologii) żywic kopalnych oraz współczesne metody naukowe ich badania. Wśród zagadnień kulturowych podjęty zostanie temat historii badań nad bursztyniarstwem pradziejowym, najpierw o przednaukowym charakterze (poczynając od starożytności aż do czasów nowożytnych), a następnie podejścia naukowe, które datują się od drugiej połowy XIX wieku. Omówione zostaną metody jego obróbki na poziomie rozwoju technologii znanego społeczeństwom tradycyjnym (najpierw epoki kamienia, następnie epok brązu i żelaza). Z kolei poruszone zostanie zagadnienie głównych centrów wydobycia (centrum jutlandzkie i kurońskie) oraz potencjalnej obecności innych ośrodków wydobywczych (Niemcy Środkowe, Wołyń). Kolejnym tematem będą znane w literaturze typologie wyrobów bursztynowych; zostaną one omówione i poddane analizie porównawczej. Poruszone zostaną również kwestie znaczenia religijnego, magicznego i leczniczego bursztynu.
Cele kształcenia
Kierunek studiów
Poziom przedmiotu
Rodzaj przedmiotu
Rok studiów (jeśli obowiązuje)
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Student uzyskuje wiedzę na temat bursztynu jako surowca i bursztyniarstwa jako dziedziny wytwórczości pradziejowej. W trakcie zajęć słuchacz w pierwszej kolejności zostanie zaznajomiony z problematyką pochodzenia bursztynu jako żywicy kopalnej zwanej sukcynitem w kontekście innych żywic kopalnych znanych na świecie. Uzyska wiadomości na temat okresów dziejów ziemi związanych z powstawaniem żywic kopalnych, dotyczące rodzajów drzew żywicujących oraz czynników wpływających na proces przekształceń żywicy w żywicę kopalną. Słuchacz otrzyma również podstawową wiedzę o odmianach bursztynu, którą będzie mógł skonfrontować z próbkami surowca okazywanymi w trakcie zajęć. Przekazane zostaną też krótka charakterystyka poszczególnych odmian i dane o częstości występowania. W dalszej kolejności student uzyska wiedzę dotyczącą geologii złóż bursztynu zwłaszcza na przykładzie największych centrów europejskich (jutlandzkie, sambijskie). Podstawowe dane dotyczące charakterystyki chemicznej i fizycznej bursztynu i innych żywic kopalnych będą również przekazane studentom w trakcie zajęć. W tym względzie przekazana zostanie słuchaczom wiedza o typologii (chemotypologii) żywic kopalnych oraz współczesnych metodach naukowych ich badania. Treścią zajęć będą też zagadnienia konserwatorstwa bursztynu, zwłaszcza zabiegi konieczne bezpośrednio na stanowisku archeologicznym, jak i wymogi związane z przechowywaniem bursztynu w magazynach muzealnych. W ramach problematyki kulturowej studenci otrzymają wiedzę dotyczącą historii badań nad bursztyniarstwem pradziejowym, najpierw o przednaukowym charakterze (poczynając od starożytności aż do czasów nowożytnych), a następnie naukowym, który datuje się od drugiej połowy XIX wieku. Przekazane zostaną podstawowe informacje o metodach jego obróbki na poziomie rozwoju technologii znanej społeczeństwom tradycyjnym (najpierw epoki kamienia, następnie epok brązu i żelaza). Studentowi przekazana zostanie ponadto wiedza dotycząca głównych centrów wydobycia (centrum jutlandzkie i kurońskie) oraz potencjalnej obecności innych ośrodków wydobywczych (Niemcy Środkowe, Wołyń) w pradziejach. Student uzyska ponadto wiedzę o znanych w literaturze typologiach wyrobów bursztynowych; zostaną one omówione i poddane analizie porównawczej. Słuchacz otrzyma podstawowe informacje o znaczeniu religijnym, magicznym i leczniczym bursztynu.
Po odbyciu zajęć student rozumie podstawową problematyką związaną z naturalnym charakterem, zwłaszcza pochodzeniem bursztynu jako żywicy kopalnej zwanej sukcynitem w kontekście innych żywic kopalnych znanych na świecie. Rozumie podstawowe kwestie związane z geologią złóż bursztynu oraz jego charakterystyką chemiczną i fizyczną. Rozumie przyczyny różnorodności bursztynu (przyczyny powstawania jego odmian). Student ma także zrozumienie przyczyn, które powodowały zainteresowanie bursztynem zarówno wśród społeczeństw pradziejowych, jak i później – naukowców okresu nowożytnego. Rozumie podstawy typologii pradziejowych wytworów bursztynowych.
Po odbyciu zajęć student posiada umiejętność samodzielnego podejmowania podstawowych problemów związanych z bursztynem jako surowcem mineralnym. Posiada umiejętności rozróżniania odmian bursztynu. Jest również w stanie samodzielnie przeprowadzić analizę typologiczną przedmiotów bursztynowych pochodzących z wykopalisk. Rozpoznaje samodzielnie podstawowe techniki obróbki bursztynu. Jest w stanie podjąć w trakcie wykopalisk praktyczne kroki związane z doraźną konserwacją świeżo odkrytych zabytków bursztynowych, jak też wie jakie powinny być zabezpieczenia zabytków z tego surowca w dłuższym okresie czasu.
Kryteria oceniania
Zaliczenie w oparciu o aktywne uczestnictwo w laboratoriach oraz ustne kolokwium zaliczeniowe.
Literatura
Z. Bukowski, 2002, Znaleziska bursztynu w zespołach z epoki brązu i z wczesnej epoki żelaza z dorzecza Odry oraz Wisły, Warszawa.
Czebreszuk J., 2011, Bursztyn w kulturze mykeńskiej, Poznań.
A. Harding, H. Brock-Hughes, 1974, Amber in Mycenaean world, Annual of the British School of Archaeology at Athens 69, p. 148-172.
Loze Ilze, 1975, Neolithic Amber Ornaments in the Eastern Part of Latvia, Przegląd Archeologiczny, t.23, p. 49-82.
Mazurowski R., 1983, Bursztyn w epoce kamienia na ziemiach polskich, Materiały Starożytne I Wczesnośredniowieczne, t. V, s. 7-130.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: