Wprowadzenie do historii literatury Młodej Polski 03-WK-WMP

Wykład jest swego rodzaju przewodnikiem po Młodej Polsce, określającym współrzędne epoki, ukazującym jej wyznaczniki tak w sferze idei, jak i poetyki, prezentującym jej najważniejszych twórców i ich dzieła. Przywołując dobrze nam wszystkim znane Wesele Stanisława Wyspiańskiego, postawimy najpierw pytanie ważne dla epoki także ze względu na drugi człon jej nazwy – pytanie o ówczesny status Polski. W odpowiedzi na nie pomogą nam prace takich pisarzy geografów, jak Bronisław Chlebowski czy Wacław Nałkowski, podejmujących karkołomną próbę opisu, a zatem i ocalenia nieistniejącego kraju. Przyjrzymy się poszczególnym zaborom i działającym w nich ośrodkom literackim (Warszawa, Kraków, Lwów, Zakopane, Wilno), czasopismom i ich redakcjom oraz poszczególnym pisarzom. Osobne miejsce, z przyczyn oczywistych, zarezerwujemy dla Poznania. Nasze obserwacje poszerzymy też o ważne dla polskiej kultury centra w państwach zaborczych (Ryga, Dorpat, Petersburg, Lipsk, Monachium, Bayreuth) i poza nimi (Bazylea, Paryż). Na koniec tej sekwencji wykładów prześledzimy historię nazwy Młoda Polska, sytuując ją wobec ruchów określanych analogicznie: Młoda Francja, Młode Niemcy, Młoda Skandynawia. Z kolei refleksja nad pierwszą cząstką nazwy umożliwi nam dostrzeżenie pierwiastka modernizacyjnego ożywiającego Młodą Polskę, ambicji stworzenia nowej sztuki, „odmłodzenia” kultury, a w przyszłości wskrzeszenia kraju. W ruchu tym brali przedstawiciele aż trzech pokoleń, co zademonstrujemy przy pomocy tabeli. Ich dążenia niejednokrotnie motywowała radykalna świadomość odmienności czasu, postrzeganego najpierw jako czas schyłku, a następnie jako czas narodzin czegoś nowego. Stąd potrzeba samoidentyfikacji, obfitość różnych – komplementarnych albo konkurencyjnych – prób nazwania dokonujących się właśnie procesów, a także nadania innych nazw epoce. Scharakteryzujemy najważniejsze, pokazując też te, które się nie przyjęły. Kilka spotkań poświęcimy niezwykle ciekawemu i bardzo pomocnemu w zrozumieniu epoki zjawisku, które chciano obdarzyć nazwą „newrozyzm”, które jednak w historii literatury nosi miano „wieku nerwowego”. Po nim – jako wyższą postać newrozyzmu – omówimy dekadentyzm, który też podlega stopniowaniu. Tu odwołamy się do stylów życia i postaw artystycznych właściwych bohemie i dandyzmowi. Następnie usystematyzujemy zasady rządzące sztuką symbolizmu i ekspresjonizmu – w ich różnych wydaniach. Osobne spotkanie dotyczyć będzie inspiracji dramaturgią muzyczną Wagnera. W trakcie charakterystyki prądów, także pomniejszych, korzystać będziemy z przykładów, czerpanych głównie z twórczości najznaczniejszych autorów epoki. Przerzucając pomost w stronę dwudziestolecia ukażemy między innymi zależność futuryzmu od wcześniejszych koncepcji, co jest faktem ciągle bardzo mało znanym. Na jednym z ostatnich wykładów głos oddamy krytyce, stojącej wówczas na szczególnie wysokim poziomie, ukazując zawarte w niej – niejednokrotnie antagonistyczne – wizje Młodej Polski. W podsumowaniu powiemy o modernizmie jako swego rodzaju „nad-izmie” i kilku zasadniczych, a różniących się miedzy sobą ujęciach tego terminu. Na ostatnim spotkaniu zapoznam słuchaczy z ideą wariacyjności, która pozwala poznać spojrzeć na Młodą Polską z niewykorzystanej (albo bardzo mało wykorzystanej) dotąd perspektywy i w pełni docenić jej artyzm. Ostanie słowo – podobnie jak pierwsze – należeć będzie do Wyspiańskiego jako autora Wesela.
PS
1. Twórcom młodopolskim przyświecał ideał syntezy sztuk, dlatego wykład, choć dotyczy przede wszystkim literatury, zawiera liczne odniesienia do sztuki i muzyki końca XIX i początku XX wieku. Jest on bogato ilustrowany reprodukcjami obrazów i wzbogacony o przykłady muzyczne.
2. Wykład wykorzystuje, rzecz jasna, wcześniejsze ustalenia historycznoliterackie, ale w znacznej mierze stanowi nowe, autorskie ujęcie epoki. Przy okazji oszczędza słuchaczom trudu błądzenia po niekiedy zdezaktualizowanych już opracowaniach i pozwala dobrze przygotować się do egzaminu.