Wiedza o historycznym rozwoju polszczyzny 03-WHP-22PDL
Treści programowe dla przedmiotu:
- zakres, miejsce, znaczenie oraz interdyscyplinarny charakter wiedzy o historycznym rozwoju języka polskiego w naukach humanistycznych, a zwłaszcza w lingwistyce (model diachroniczny, synchroniczny i panchroniczny refleksji nad językiem),
- główne metody badań dziejów języka polskiego (filologiczna, historyczno-porównawcza, strukturalistyczna, kognitywna, pragmalingwistyczna); terminologia językoznawstwa diachronicznego; teksty pisane we wszystkich możliwych stylach funkcjonalnych jako specyficzne źródła do dziejów języka polskiego,
- zewnętrzne uwarunkowania historii języka polskiego – języka a historia, język a cywilizacja, kultura i społeczeństwo,
- język polski w ujęciu genetycznym: język polski jako język indoeuropejski; język polski jako język słowiański; granice pokrewieństwa między polszczyzną a innymi językami; język polski w ujęciu typologicznym (język fleksyjny),
- najważniejsze zmiany w zakresie systemu językowego polszczyzny: fonetyka / fonologia w aspekcie: artykulacyjnym, fonotaktycznym, fonostatystycznym,
- najważniejsze zmiany w zakresie systemu językowego polszczyzny: fleksji - proces kształtowania się polskiej deklinacji (morfologizacja i demorfologizacja rodzaju, zanik liczby podwójnej, wykształcenie się rodzaju męskożywotnego i męskoosobowego); proces kształtowania się polskiej koniugacji (rozwój czasu przeszłego i jego konsekwencje dla innych kategorii gramatycznych czasownika, powstanie nowych polskich wzorców odmiany w czasie teraźniejszym; leksykalny charakter aspektu czasownika słowiańskiego i polskiego),
- najważniejsze zmiany w zakresie systemu językowego polszczyzny: słowotwórstwo – wykształcenie się polskich kategorii słowotwórczych, procesy perintegracji i absorpcji morfologicznej oraz leksykalizacji, homonimia formacji słowotwórczych,
- najważniejsze zmiany w zakresie systemu językowego polszczyzny: składnia – intelektualizacja składni a tekst pisany, gramatykalizacja
dawne zjawiska językowe obecne we współczesnej polszczyźnie cztery przestrzenie komunikacyjne: mowa, pismo, druk, media elektroniczne;
- kształtowanie się pisowni polskiej na tle innych systemów pisma (zwłaszcza głagolicy i cyrylicy jako alfabetów słowiańskich) w aspekcie oddziaływania europejskich czynników kulturowych, politycznych i ekonomicznych,
- historyczne zróżnicowanie dialektalne polszczyzny; kształtowanie się polskiego języka literackiego (aspekt normy językowej, wzrostu sprawności funkcjonalnej i wykształcania się nowych stylów funkcjonalnych: urzędowego, naukowego, artystycznego)
historyczne zróżnicowanie socjalne polszczyzny – powstanie socjolektów (związek między typem grupy społecznej i regułami w niej panującymi a językiem),
- oddziaływanie polszczyzny na inne języki – polskie zapożyczenia leksykalne w językach: ukraiński, białoruskim, rosyjskim, czeskim i słowackim oraz rumuńskim; powstanie dialektów kresowych jako przykład interakcji polszczyzny z dialektami (językami) wschodniosłowiańskimi oraz z językiem litewskim,
- od dialektu do języka narodowego – status kaszubszczyzny (uznany prawnie język regionalny na przestrzeni wieków pozostający w lingwistycznym pokrewieństwie z dialektami polskimi, argumenty społeczno-kulturowe oraz lingwistyczne uzasadniające status kaszubszczyzny jako zróżnicowanego wewnętrznie języka regionalnego),
- rola jednostki w dziejach języka polskiego,
- zmiany w zakresie słownictwa – prasłowiańskie dziedzictwo leksykalne, słownictwo rodzime (neologizmy, neosemantyzmy, archaizmy, przesunięcia, zawężanie i rozszerzanie znaczeń wyrazów); słownictwo zapożyczone (sposoby przejmowania zapożyczeń, języki obce oddziałujące na polszczyznę),
- dzieje polskiej onimiii – toponimy, imiona i nazwiska,
- dzieje świadomości językowej - najistotniejsze dokumenty dawnej refleksji nad językiem polskim (traktaty ortograficzne, słowniki, podręczniki do nauki polskiego dla uczniów szkół polskich oraz dla cudzoziemców),
- samodzielna filologiczna analiza tekstu, zwłaszcza polszczyzny dawnej, prowadzona z perspektywy diachronicznej,
- przygotowanie samodzielnej i / lub zespołowej prezentacji ukazującej przeobrażenia polszczyzny dawnej i / lub ich implikacje we współczesnym języku polskim.
Cele kształcenia
Informacja o tym, gdzie można zapoznać się z materiałami do zajęć
Kierunek studiów
Metody prowadzenia zajęć umożliwiające osiągnięcie założonych EK
Nakład pracy studenta (punkty ECTS)
Poziom przedmiotu
Rodzaj przedmiotu
Rok studiów (jeśli obowiązuje)
Wymagania wstępne w zakresie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji
Koordynatorzy przedmiotu
W cyklu 2019/SL: | W cyklu 2022/SL: | W cyklu 2020/SL: | W cyklu 2021/SL: | W cyklu 2024/SL: | W cyklu 2023/SL: | W cyklu 2018/SL: |
Efekty kształcenia
Po zakończeniu przedmiotu (modułu) i potwierdzeniu osiągnięcia efektów uczenia się student/ka potrafi:
- zreferować poglądy na temat historycznego rozwoju języka polskiego, jego miejsca wśród innych języków indoeuropejskich (zwłaszcza słowiańskich), a także wskazać i zinterpretować wpływ przemian cywilizacyjnych oraz interakcji z innymi językami na zmiany w języku polskim i ich implikacje we współczesnej polszczyźnie,
- wyjaśnić rolę wiedzy o historycznym rozwoju języka polskiego w całokształcie wiedzy o języku, kulturze i komunikacji międzyludzkiej,
- czytać ze zrozumieniem i samodzielnie komentować prace teoretyczne z zakresu językoznawstwa (zwłaszcza diachronicznego) w języku polskim oraz prawidłowo posługiwać się podstawowymi pojęciami i terminami z zakresu językoznawstwa diachronicznego,
- dokonać lingwistycznej analizy tekstu, zwłaszcza polszczyzny dawnej, z perspektywy diachronicznej,
- przygotować i przedstawić prezentację o tematyce związanej z przeobrażeniami polszczyzny w perspektywie temporalnej i ich implikacjami we współczesnym języku polskim,
- czynnie uczestniczyć w zespołowym rozwiązywaniu problemów z zakresu lingwistycznej interpretacji tekstów dawnych.
Kryteria oceniania
Skala ocen:
bardzo dobry (bdb; 5,0): bardzo dobra znajomość poglądów na temat historycznego rozwoju języka polskiego, jego miejsca wśród innych języków indoeuropejskich (zwłaszcza słowiańskich), bardzo dobra umiejętność krytycznego interpretowania wpływu przemian cywilizacyjnych oraz interakcji z innymi językami na zmiany w języku polskim z uwzględnieniem ich implikacji we współczesnej polszczyźnie, wysoka świadomość roli wiedzy o historycznym rozwoju języka polskiego w całokształcie wiedzy o języku, kulturze i komunikacji międzyludzkiej, bardzo dobra znajomość diachronicznej ewolucji systemu polszczyzny, bardzo dobra sprawność diachronicznego analizowania tekstu oraz prezentowania węzłowych problemów z zakresu historycznego rozwoju języka polskiego.
dobry plus (+db; 4,5): jak wyżej, z nieznacznymi niedociągnięciami zwłaszcza w zakresie wymagających samodzielności: znajomości diachronicznej ewolucji systemu polszczyzny, diachronicznej analizy tekstu oraz prezentowania węzłowych problemów z zakresu historycznego rozwoju języka polskiego.
dobry (db; 4,0): dobra znajomość poglądów na temat historycznego rozwoju języka polskiego, jego miejsca wśród innych języków indoeuropejskich (zwłaszcza słowiańskich), dobra umiejętność krytycznego interpretowania wpływu przemian cywilizacyjnych oraz interakcji z innymi językami na zmiany w języku polskim z uwzględnieniem ich implikacji we współczesnej polszczyźnie, świadomość roli wiedzy o historycznym rozwoju języka polskiego w całokształcie wiedzy o języku, kulturze i komunikacji międzyludzkiej, dobra znajomość diachronicznej ewolucji systemu polszczyzny, dobra sprawność diachronicznego analizowania tekstu oraz prezentowania węzłowych problemów z zakresu rozwoju historycznego języka polskiego, wykazująca jednak szerszy niż wyżej zakres niedociągnięć.
dostateczny plus (+dst; 3,5): zadowalająca znajomość poglądów na temat historycznego rozwoju języka polskiego, jego miejsca wśród innych języków indoeuropejskich (zwłaszcza słowiańskich), zadowalająca umiejętność krytycznego interpretowania wpływu przemian cywilizacyjnych oraz interakcji z innymi językami na zmiany w języku polskim z uwzględnieniem ich implikacji we współczesnej polszczyźnie, świadomość roli wiedzy o historycznym rozwoju języka polskiego w całokształcie wiedzy o języku, kulturze i komunikacji międzyludzkiej, zadowalająca znajomość diachronicznej ewolucji systemu polszczyzny, zadowalająca sprawność diachronicznego analizowania tekstu oraz prezentowania węzłowych problemów z zakresu rozwoju historycznego języka polskiego, wyróżniająca się stosunkowo dużym stopniem niesamodzielności.
dostateczny (dst; 3,0): ogólna orientacja w zakresie poglądów na temat historycznego rozwoju języka polskiego, jego miejsca wśród innych języków indoeuropejskich (zwłaszcza słowiańskich), umiejętność krytycznego interpretowania wpływu niektórych przemian cywilizacyjnych oraz interakcji z innymi językami na zmiany w języku polskim z uwzględnieniem ich implikacji we współczesnej polszczyźnie, świadomość roli wiedzy o historycznym rozwoju języka polskiego w całokształcie wiedzy o języku, kulturze i komunikacji międzyludzkiej, zadowalająca znajomość diachronicznej ewolucji systemu polszczyzny, zadowalająca sprawność diachronicznego analizowania tekstu oraz prezentowania węzłowych problemów z zakresu rozwoju historycznego języka polskiego, wyróżniająca się bardzo dużym stopniem niesamodzielności.
niedostateczny (ndst; 2,0): niezadowalająca znajomość poglądów na temat historycznego rozwoju języka polskiego, jego miejsca wśród innych języków indoeuropejskich (zwłaszcza słowiańskich), niezadowalająca umiejętność krytycznego interpretowania wpływu przemian cywilizacyjnych oraz interakcji z innymi językami na zmiany w języku polskim z uwzględnieniem ich implikacji we współczesnej polszczyźnie, brak świadomości roli wiedzy o historycznym rozwoju języka polskiego w całokształcie wiedzy o języku, kulturze i komunikacji międzyludzkiej, niezadowalająca znajomość diachronicznej ewolucji systemu polszczyzny, niezadowalająca sprawność diachronicznego analizowania tekstu oraz prezentowania węzłowych problemów z zakresu rozwoju historycznego języka polskiego
Przedmiot kończy się egzaminem ustnym.
Zaliczenie II semestru - kolokwium pisemne.
Literatura
Zalecana literatura:
Antropologia słowa: zagadnienia i wybór tekstów, oprac. G. Godlewski, A. Mencwel, R. Sulima, wstęp i red. G. Godlewski, Warszawa 2003.
I. Bajerowa, Strukturalna interpretacja historii języka, „Język Polski” 49, 1969 (rozdz. III: Struktura historii języka).
A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1, Warszawa 2000, (rozdz. II: O początkach języka państwowego Polaków i dialektów starosłowiańskich).
J. Bartmiński, Język w kontekście kultury, w: Współczesny język polski, Lublin 2001.
I. Bobrowski, Zaproszenie do językoznawstwa, Kraków 1998.
S. Borawski, Wprowadzenie do historii języka polskiego, Warszawa 2000.
D. Buttler, Rozwój semantyczny wyrazów polskich, Warszawa 1978.
H. Dalewska-Greń, Języki słowiańskie, Warszawa 199.
K. Dejna, Dialekty polskie, Wrocław 1993.
D. Diringer, Alfabet, czyli klucz do dziejów ludzkości, Warszawa 1972.
A. Furdal, Przedmiot i zakres historii języka polskiego, w: Studia językoznawcze poświęcone Stanisławowi Rospondowi, Wrocław 1966.
S. Gajda, Styl naukowy, w:Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001.
S. Grabias, Środowiskowe i zawodowe odmiany języka – socjolekty w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001.
K. Handke, Terytorialne odmiany polszczyzny w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001.
E. Jakus-Borkowa, Nazewnictwo polskie, Opole 1987.
Z. Klemensiewicz, Historia języka polskiego, Warszawa 2002.
Z. Klemensiewicz, S. Urbańczyk, T. Lehr-Spławiński, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1964.
K. Kleszczowa, Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja. Rzeczowniki, Katowice 1998.
Z. Krążyńska, Słoboda A., Jak można sobie wyobrazić (czy można sobie wyobrazić) wykształcanie się fleksji w jezykach indoeuropejskich, „Kwartalnik Językoznawczy” 2009/1 (0), www.kwartjez.amu.edu.pl.
A. Krygier, Europejczycy, Słowianie, Polacy. Na czym polega pokrewieństwo językowe? (propozycja rozdziału podręcznika do nauczania treści historycznojęzykowych na studiach I stopnia), „Kwartalnik Językoznawczy” 2011/1 (5), www.kwartjez.amu.edu.pl.
W. Kuraszkiewicz, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa1970.
H. Kurkowska , O zmianach znaczeń wyrazów, „Poradnik Językowy”, z. 3, 1949.
Z. Kurzowa, Gwara miejska przedwojennego Lwowa, „Prace Filologiczne” 32, 1985.
Z. Kurzowa, O polskich dialektach kresowych, „Język Polski” 65, 1985.
T. Lewaszkiewicz, O potrzebie nowego spojrzenia na genezę polskiego języka literackiego (z uwzględnieniem tła ogólnosłowiańskiego) w: Studia historycznojęzykowe, t. 1., red. M. Kucała, Z. Krążyńska , Kraków 1994.
T. Lisowski, Pisownia polska. Główne fazy rozwoju (propozycja rozdziału podręcznika do nauczania treści historycznojęzykowych na studiach I stopnia), „Kwartalnik Językoznawczy” 2010/3-4 (3-4), www.kwartjez.amu.edu.pl.
T. Milewski, Językoznawstwo, Warszawa 1969.
L. Moszyński, Wstęp do filologii słowiańskiej, Warszawa 2006.
F. Nieckula, Język ustny a język pisany, w: Współczesny język polski, pod red. J. Bartmińskiego, Lublin 2001.
M. Osiewicz, Kierunki przemian polszczyzny w zakresie fonetyki (propozycja rozdziału podręcznika do nauczania treści historycznojęzykowych na studiach I stopnia), „Kwartalnik Językoznawczy” 2010/2 (2), www.kwartjez.amu.edu.pl.
M.-A. Paveau, Sarfati G.-É., Wielkie teorie językoznawcze. Od językoznawstwa historyczno-porównawczego do pragmatyki, Kraków 2009.
A. Pihan-Kijasowa, Pochodzenie i rozwój polszczyzny północnokresowej w dotychczasowych badaniach wobec teorii wspólnot komunikatywnych, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 8, 2001.
H. Popowska-Taborska, Język czy dialekt? – raz jeszcze o statusie kaszubszczyzny, „Język Polski” 68, 1988.
J. Rieger, J. Siatkowski, Kontakty polszczyzny z językami słowiańskimi w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001.
S. Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1971.
K. Rymut, Nazwiska Polaków, Wrocław 1991.
K. Rymut, Nazwy miast Polski, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1980.
W. R. Rzepka, B. Walczak, Socjolekt szlachecki w XVII w., w: Barok w polskiej kulturze, literaturze i języku, Kraków 1992.
W. R. Rzepka, B. Walczak, Stratyfikacja prasłowiańskiego dziedzictwa leksykalnego w polszczyźnie (uwagi po lekturze Słownika prasłowiańskiego), w: „Z polskich studiów slawistycznych. Językoznawstwo” 8, 1992.
T. Skubalanka, Historyczna stylistyka języka polskiego. Przekroje, Wrocław 1984.
J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2008, s. 304-388; 392-419; 440-467.
W. Taszycki, Obrońcy języka polskiego, w: idem, Rozprawy i studia polonistyczne. III. Historia języka polskiego, Wrocław 1965.
S. Urbańczyk, Periodyzacja dziejów polskiego języka literackiego, w: idem, Prace z dziejów języka polskiego, Wrocław 1979.
S. Urbańczyk, Rola wielkich pisarzy złotego wieku na tle innych czynników kształtujących normy języka literackiego, w: Prace z dziejów języka polskiego, Wrocław 1979.
S. Urbańczyk, Słowniki i encyklopedie. Ich rodzaje i użyteczność, Kraków 1991.
B. Walczak, Język jako składnik tożsamości narodowej, w: Język. Religia. Tożsamość, red. G. Cyran, E. Skorupska-Raczyńska, Gorzów Wielkopolski 2009.
B. Walczak, Komu zawdzięczamy polski język literacki? w: Język a chrześcijaństwo, red. I. Bajerowa, M. Karpluk, Z. Leszczyński , Lublin 1993.
B. Walczak, Kontakty polszczyzny z językami niesłowiańskimi w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001.
A. Weinsberg, Językoznawstwo ogólne, Warszawa 1983.
A. Wilkoń, Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, Katowice 1987.
M. Wojtak, Styl urzędowy w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: