Portrety aktorów 03-PA-11FKMDL

Treści programowe dla przedmiotu (2019/2021-2021/2022):
- wprowadzenie teoretyczne - karty z historii aktorstwa (konteksty teatralne), najważniejsze terminy (aktor, rola, postać (ekranowa)),
- pantomima w filmie; przypadek Charliego,
- w cieniu metod i Metody ("system" Stanisławskiego a amerykańskie koncepcje tzw. aktorstwa psychologicznego),
- aktorstwo a semiologia i semiotyka - o tym, dlaczego Roland Barthes pisał o Grecie Garbo,
- aktorstwo dziecięce - galeria portretów (Jackie Coogan, Shirley Temple, Macaulay Culkin, Aleksandra Gietner),
- między kłapami, czyli aktorstwo i dubbing,
- portrety wybranych aktorek i aktorów: Humphrey Bogart (klucz melancholii), Katharine Hepburn ("ulubienica Akademii"), Zbigniew Cybulski (przypadek łatki na całe życie), Bogusław Linda (przykład polskiego gwiazdora filmowego), Krystyna Janda (co to znaczy aktorska marka), Meryl Streep (reprezentantka dyskretnego stylu aktorstwa),
- jedna postać - wiele aktorek (Maria Skłodowska-Curie),
- jedna postać - wielu aktorów (Adaś Miauczyński, Joker).

Treści programowe dla przedmiotu (semestr zimowy 2022-2023):
- wprowadzenie teoretyczne - karty z historii aktorstwa (konteksty teatralne), najważniejsze terminy (aktor, rola, postać (ekranowa)),
- pantomima w filmie; przypadek Charliego,
- w cieniu metod i Metody ("system" Stanisławskiego a amerykańskie koncepcje tzw. aktorstwa psychologicznego),
- aktorstwo a semiologia i semiotyka - o tym, dlaczego Roland Barthes pisał o Grecie Garbo,
- aktorstwo dziecięce - galeria portretów (Jackie Coogan, Shirley Temple, Macaulay Culkin, Aleksandra Gietner),
- między kłapami, czyli aktorstwo i dubbing,
- portrety wybranych aktorek i aktorów: Humphreya Bogarta (klucz melancholii), Katharine Hepburn ("ulubienicy Akademii"), Zbigniewa Cybulskiego (przypadek łatki na całe życie), Bogusława Lindy (przykład polskiego gwiazdora filmowego), Katarzyny Figury (klatka "seksbomby"), Sidneya Poitier (aktorstwo a misja społeczna), Liv Ullmann (praca aktorska w zbliżeniu),
- jedna postać - wiele aktorek (Maria Skłodowska-Curie),
- jedna postać - wielu aktorów (Joker).

Zalecana literatura (2019/2021-2021/2022)

Lektury obowiązkowe:
R. Barthes, Twarz Grety Garbo, tłum. W. Błońska, w: tegoż, Mit i znak. Eseje, wybór i słowo wstępne: J. Błoński, Warszawa 1970, s. 98-99.
M. Bieńczyk, O trzy drinki z tyłu, w: tegoż, Książka twarzy, Warszawa, 2012, s. 77-82.
R. Birkholc, Prorok i błazen, „Kino” 2017, nr 1, s. 58-60.
K. Eberhardt, Aktor nie gra, aktor jest, „Kino” 1971, nr 7, s. 48-51 [http://www.akademiapolskiegofilmu.pl/pl/historia-polskiego-filmu/artykuly/aktor-nie-gra-aktor-jest/426].
M. Hendrykowski, Aktor i aktorstwo filmowe, Poznań 2017 (wybrane rozdziały).
K. Klejsa, Badanie gwiazdorstwa filmowego. Przypadek Bogusława Lindy, w: Polskie kino popularne, red. D. Mazur, P. Zwierzchowski, Bydgoszcz 2011, s. 327-348.
K. Kwiatkowski, Najważniejsza jest prawda (wywiad z K. Jandą), „Kino” 2018, nr 9, s. 34-38.
T. Lubelski, Bogie na jakiego zasłużyliśmy, „Kino” 1994, nr 7/8, s. 40-41.
O. Salwa, Zdubbinguj to jeszcze raz, Sam, „Film” 2008, nr 2, s. 68-71.
P. Skrzypczak, Aktor i jego postać ekranowa. Aktorstwo ery kina niemego w teorii i refleksji krytycznej, Toruń 2009 (wybrane rozdziały).
Słownik wiedzy o teatrze. Od tragedii antycznej do happeningu, D. Kosiński, A. Wypych-Gawrońska i in., wyd. II, Bielsko-Biała 2009, s. 91-106, 165-190.
Widowisko – teatr – dramat. Podręcznik dla studentów kulturoznawstwa, pod red. E. Wąchockiej, wyd. II, popr. i uzup., Katowice 2014, s. 103-111.

Lektury uzupełniające:
G. Adamowicz-Grzyb, Tłumaczenia filmowe w praktyce, Warszawa 2013.
A. Bazin, Śmierć Humphreya Bogarta, w: tegoż, Film i rzeczywistość, tłum. B. Michałek, Warszawa 1963.
K. Bialik, 2018, Zmierzając ku postaci. Działania aktorskie Zbigniewa Zapasiewicza, w: Postać w kulturze literackiej, t. 1: Ujęcia literackie, pod red. A. Krawczyk-Łaskarzewskiej, D. Bruszewskiej-Przytuły, P. Przytuły, Olsztyn, 137-149.
C. Chandler, Katharine Hepburn, tłum. A. Sylwanowicz, Warszawa 2013.
H. Chard, Macaulay Culkin and Child Stardom in the 1990s, in: Childhood and Celebrity, ed. J. O’Connor, J. Mercer, New York 2017, p. 110-121.
M.A. Czechow, O technice aktora, tłum. i oprac. M. Sołek, Kraków 1995.
H. Gris, Wywiad z brzdącem, „Film” 1957, nr 36, s. 7 i 15.
M. Grochowska, Po co nam dubbing, „Kino” 2004, nr 9, s. 38-41.
M. Grygo, B. Michalak, Krystyna Janda. Kameleon-zawodowiec, Warszawa 2005.
D. Hassoun, Shifting Makeups. The Joker as Performance Style from Romero to Ledger, in: The Joker. A Serious Study of the Clown Prince of Crime, ed. R.M. Peaslee, R.G. Weiner, Jackson 2015.
A. Helman, Maria Skłodowska-Curie, cz. I, „Kino” 2018, nr 3, 66-69.
A. Helman, Maria Skłodowska-Curie, cz. II, „Kino” 2018, nr 4, s. 62-66.
M. Hendrykowski (wybór i oprac.), Najlepsze kasztany. Księga cytatów polskiego filmu, Poznań 2013.
A. Horoszczak, Dziewczyna z blokowiska (wywiad z R. Glińskim), „Kino” 2001, nr 10, s. 11-14.
M. Jankun-Dopartowa, Wcielone szyderstwo losu, „Kino” 1995, nr 9, s. 15-17.
T. Jopkiewicz, Jej wysokość Meryl Streep, „Kino” 2015, nr 2, s. 43-45.
D. Karaś, Cybulski. Podwójne salto, Kraków 2016.
D. Karcz, Aktor w labiryncie, „Kino” 1971, nr 7, s. 10-15 [http://www.akademiapolskiegofilmu.pl/pl/historia-polskiego-filmu/artykuly/aktor-w-labiryncie/142].
K. Klejsa, Trudna sztuka bycia mężczyzną, inteligentem, Polakiem… Problemy z tożsamością w filmach Marka Koterskiego, w: Kino polskie po roku 1989, pod red. P. Zwierzchowskiego i D. Mazur, Bydgoszcz 2007, s. 177-193.
S. Kołos, Życie sfilmowane. Uwagi o filmie biograficznym, w: Film i media. Przeszłość i przyszłość. Kontynuacje, pod red. A. Gwoździa i M. Kempnej-Pieniążek, Warszawa 2014.
B. Kosecka, Na skraju samotności. Rewizje 2000, „Kino” 2000, nr 12, s. 45-49.
G. Lealand, The Child Star as Celebrity, in: Childhood and Celebrity, ed. J. O’Connor, J. Mercer, New York 2017, 159-169.
List Michała Wojnarowskiego, „Film” 2008, nr 3, s. 112.
K. Mętrak, Ta legenda: Humphrey Bogart, w: tegoż, Legendy nie umierają, Warszawa 1979.
M. Miławska-Ratajczak, Dialog w roli głównej. Polszczyzna we współczesnym kinie na przykładzie wybranych autorów, Kraków 2018 (fragmenty).
M. Sadowska, Zmierzam ku jasności. Rozmowa z Markiem Kondratem, „Przekrój” 2006, nr 16, s. 48-51.
O. Salwa, Zdubbinguj to jeszcze raz, Sam, „Film” 2008, nr 2, s. 68-71.
A. Sańczuk, Atrakcyjne głosy z paszczą, „Film” 2005, nr 7, s. 40-44.
M. Słowiński, Błazen: dzieje motywu i postaci, Poznań 1990.
G. Stachówna, Władcy wyobraźni. Sławni bohaterowie filmowi, Kraków 2006 (wybrane rozdziały).
A. Szczygieł, Nie dają ciała, „Film” 2002, nr 7, s. 50-52.
Konstantin S. Stanisławski, Praca aktora nad rolą. Materiały do książki, tłum. J. Czech, Kraków 2011.
Konstantin S. Stanisławski, Praca aktora nad sobą. Dziennik ucznia, tłum. J. Czech, t. 1-2, Kraków 2010.
J. Szczerba, Nie żyje Shirley Temple, „Gazeta Wyborcza” 2014, 11.02, https://wyborcza.pl/1,75399,15435459,Nie_zyje_Shirley_Temple.html [dostęp: 3.01.2020 r.].
K.J. Zarębski, Nasi najdrożsi, „Kino” 1995, nr 3, s. 14-16.

Zalecana literatura (semestr zimowy 2022-2023)

Lektury obowiązkowe:

R. Barthes, Twarz Grety Garbo, tłum. W. Błońska, w: tegoż, Mit i znak. Eseje, wybór i słowo wstępne: J. Błoński, Warszawa 1970, s. 98-99.
M. Bieńczyk, O trzy drinki z tyłu, w: tegoż, Książka twarzy, Warszawa, 2012, s. 77-82.
R. Birkholc, Prorok i błazen, „Kino” 2017, nr 1, s. 58-60.
K. Eberhardt, Aktor nie gra, aktor jest, „Kino” 1971, nr 7, s. 48-51 [http://www.akademiapolskiegofilmu.pl/pl/historia-polskiego-filmu/artykuly/aktor-nie-gra-aktor-jest/426].
M. Hendrykowski, Aktor i aktorstwo filmowe, Poznań 2017 (wybrane rozdziały).
K. Klejsa, Badanie gwiazdorstwa filmowego. Przypadek Bogusława Lindy, w: Polskie kino popularne, red. D. Mazur, P. Zwierzchowski, Bydgoszcz 2011, s. 327-348.
J. Kołodziejczyk, Twarze barbarzyńcy. Stereotypy czarnych w kinie hollywoodzkim, „Kino” 1996, nr 12, s. 18-20.
T. Lubelski, Bogie na jakiego zasłużyliśmy, „Kino” 1994, nr 7/8, s. 40-41.
D. Ratajczak, Teatr albo „trzeba mieć ciało”, „Teksty” 1977, nr 2, s. 116-134.
O. Salwa, Zdubbinguj to jeszcze raz, Sam, „Film” 2008, nr 2, s. 68-71.
P. Skrzypczak, Aktor i jego postać ekranowa. Aktorstwo ery kina niemego w teorii i refleksji krytycznej, Toruń 2009 (wybrane rozdziały).
Słownik wiedzy o teatrze. Od tragedii antycznej do happeningu, D. Kosiński, A. Wypych-Gawrońska i in., wyd. II, Bielsko-Biała 2009, s. 91-106, 165-190.
G. Stachówna, Kinowi Proteusze. Ciało jako narzędzie i środek artystyczny, „Kwartalnik Filmowy” 2013, nr 83-84, s. 117-127.
Widowisko – teatr – dramat. Podręcznik dla studentów kulturoznawstwa, pod red. E. Wąchockiej, wyd. II, popr. i uzup., Katowice 2014, s. 103-111.

Lektury uzupełniające:
G. Adamowicz-Grzyb, Tłumaczenia filmowe w praktyce, Warszawa 2013.
A. Bazin, Śmierć Humphreya Bogarta, w: tegoż, Film i rzeczywistość, tłum. B. Michałek, Warszawa 1963.
K. Bialik, 2018, Zmierzając ku postaci. Działania aktorskie Zbigniewa Zapasiewicza, w: Postać w kulturze literackiej, t. 1: Ujęcia literackie, pod red. A. Krawczyk-Łaskarzewskiej, D. Bruszewskiej-Przytuły, P. Przytuły, Olsztyn, 137-149.
K. Bjørnstad, Liv Ullmann. Linie życia, Gdańsk 2007.
C. Chandler, Katharine Hepburn, tłum. A. Sylwanowicz, Warszawa 2013.
H. Chard, Macaulay Culkin and Child Stardom in the 1990s, in: Childhood and Celebrity, ed. J. O’Connor, J. Mercer, New York 2017, p. 110-121.
M.A. Czechow, O technice aktora, tłum. i oprac. M. Sołek, Kraków 1995.
K. Flader-Rzeszowska, Studium spojrzenia, „Teatr” 2020, nr 1, s. 31-34.
H. Gris, Wywiad z brzdącem, „Film” 1957, nr 36, s. 7 i 15.
M. Grochowska, Po co nam dubbing, „Kino” 2004, nr 9, s. 38-41.
M. Grygo, B. Michalak, Krystyna Janda. Kameleon-zawodowiec, Warszawa 2005.
D. Hassoun, Shifting Makeups. The Joker as Performance Style from Romero to Ledger, in: The Joker. A Serious Study of the Clown Prince of Crime, ed. R.M. Peaslee, R.G. Weiner, Jackson 2015.
E. Havelke, Transformacja. Katarzyna Figura i Adrianna Biedrzyńska, „Dialog” 2020, nr 1, wersja online: http://www.dialog-pismo.pl/w-numerach/transformacja-katarzyna-figura-i-adrianna-biedrzynska
[dostęp: 1.04.2021 r.].
A. Helman, Maria Skłodowska-Curie, cz. I, „Kino” 2018, nr 3, 66-69.
A. Helman, Maria Skłodowska-Curie, cz. II, „Kino” 2018, nr 4, s. 62-66.
A. Horoszczak, Dziewczyna z blokowiska (wywiad z R. Glińskim), „Kino” 2001, nr 10, s. 11-14.
M. Jankun-Dopartowa, Wcielone szyderstwo losu, „Kino” 1995, nr 9, s. 15-17.
T. Jopkiewicz, Ciemna gwiazda, „Film” 1998, nr 1, s. 54.
T. Jopkiewicz, Jej wysokość Meryl Streep, „Kino” 2015, nr 2, s. 43-45.
D. Karaś, Cybulski. Podwójne salto, Kraków 2016.
D. Karcz, Aktor w labiryncie, „Kino” 1971, nr 7, s. 10-15 [http://www.akademiapolskiegofilmu.pl/pl/historia-polskiego-filmu/artykuly/aktor-w-labiryncie/142].
R. Knight, The Women of Auteur Film: Liv Ullmann, https://womenwriteaboutcomics.com/2017/03/women-auteur-film-liv-ullmann/ [dostęp: 13.04.2021].
S. Kołos, Życie sfilmowane. Uwagi o filmie biograficznym, w: Film i media. Przeszłość i przyszłość. Kontynuacje, pod red. A. Gwoździa i M. Kempnej-Pieniążek, Warszawa 2014.
B. Kosecka, Na skraju samotności. Rewizje 2000, „Kino” 2000, nr 12, s. 45-49.
G. Lealand, The Child Star as Celebrity, in: Childhood and Celebrity, ed. J. O’Connor, J. Mercer, New York 2017, 159-169.
List Michała Wojnarowskiego, „Film” 2008, nr 3, s. 112.
M. Łaziński, „Murzyn” i „Murzynka”, porada na stronie Rady Języka Polskiego, https://rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1892:murzyn-i-murzynka&catid=44&Itemid=208.
M. Maniewski, Katarzyna i Kasia. O aktorstwie Katarzyny Figury, „Kino” 2003, nr 12, s. 20-21.
K. Mętrak, Ta legenda: Humphrey Bogart, w: tegoż, Legendy nie umierają, Warszawa 1979.
J.K. Onegdaj, Dla mnie, seksbomba!, „Film” 1999, nr 7, s. 28-37.
O. Salwa, Zdubbinguj to jeszcze raz, Sam, „Film” 2008, nr 2, s. 68-71.
M. Pawlicki, Katarzyna Figura, „Film” 1988, nr 11, s. 6-7.
A. Sańczuk, Atrakcyjne głosy z paszczą, „Film” 2005, nr 7, s. 40-44.
M. Słowiński, Błazen: dzieje motywu i postaci, Poznań 1990.
G. Stachówna, Kinowi Proteusze. Ciało jako narzędzie i środek artystyczny, „Kwartalnik Filmowy” 2013, nr 83-84, s. 117-127.
G. Stachówna, Władcy wyobraźni. Sławni bohaterowie filmowi, Kraków 2006 (wybrane rozdziały).
A. Szczygieł, Nie dają ciała, „Film” 2002, nr 7, s. 50-52.
Konstantin S. Stanisławski, Praca aktora nad rolą. Materiały do książki, tłum. J. Czech, Kraków 2011.
Konstantin S. Stanisławski, Praca aktora nad sobą. Dziennik ucznia, tłum. J. Czech, t. 1-2, Kraków 2010.
J. Szczerba, Nie żyje Shirley Temple, „Gazeta Wyborcza” 2014, 11.02, https://wyborcza.pl/1,75399,15435459,Nie_zyje_Shirley_Temple.html [dostęp: 3.01.2020 r.].
L. Ullmann, Przemiany, Warszawa 1988.
P. Włodek, Oswojenie i walka. Sidney Poitier i Harry Belafonte w amerykańskim kinie lat 50. i 60., „Kwartalnik Filmowy” 2012, nr 80, s. 120-138.
K.J. Zarębski, Nasi najdrożsi, „Kino” 1995, nr 3, s. 14-16.