Zaraza jako metafora i jako choroba 03-F-ZMC
Treści programowe dla przedmiotu:
- wprowadzenie do literackiej historii choroby zakaźnej: doświadczenie jednostkowe i zbiorowe a metafora; dystynkcja językowo-kulturowa: zaraza, epidemia, pandemia; analiza Prologu z "Dekameronu" Boccaccia – choroba, izolacja, narracja (warianty przetrwania); fragment o epidemii cholery z "Rzeczy minionych i rozmyślań" Aleksandra Hercena,
- wykład teorii „choroby jako metafory” Susan Sontag (wraz z dyskusjami na jej temat, wersjami oraz przygodami polskich przekładów i edycji) – jej dystynktywne odniesienie do chorób epidemicznych oraz innych,
- czy metaforę zarazy można zobaczyć? – próba zastosowania artykułu Mieczysława Porębskiego do historii epidemii, ich zewnętrznych objawów chorobowych (bądź braku objawów) oraz wielowiekowego oddziaływania na wyobraźnię i świadomość zbiorową Europejczyków; wyobraźnia a zaraza; wyobraźnia a szczepionka – odniesienia literackie (czarna śmierć, sina śmierć, niewidoczność hiszpanki i covidu, symulacje) – dzienniki i kroniki epidemii jako szczególna materia literacka,
- dominanta naszej wyobraźni zbiorowej – czarna śmierć: tryptyk o dżumie: Defoe – Camus – Herling-Grudziński.
- pandemie hiszpanki i Covid_19 – nieprzewidywalność, niewyobrażalność, fale powrotne a literatura faktu – dyptyk wykładowy; fenomen masowej śmierci a niewidoczność przyczyn (grypa),
- reportaż a ospa prawdziwa: "Zaraza" Jerzego Ambroziewicza jako studium przypadku,
- jak metaforami zarazy myślimy o wojnie i totalitaryzmach, a jak o katastrofach w przyrodzie? – kilka egzemplifikacji, kilka kwestii zasadniczych – epidemia / pandemia jako pograniczny obszar wyobraźni,
- kryminał a pandemia – nowe inspiracje grozy.
Cele kształcenia
Metody prowadzenia zajęć umożliwiające osiągnięcie założonych EK
Nakład pracy studenta (punkty ECTS)
Rodzaj przedmiotu
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Po zakończeniu zajęć i potwierdzeniu osiągnięcia efektów uczenia się student/ka:
- zna nazwy chorób epidemicznych, które stały się metaforami; wskazuje na nie danym kontekście kulturowym; używa poprawnie takich nazw, gdy tworzy narrację własną,
- odróżnia użycie metaforyczne i dosłowne (w tym metafory zleksykalizowane, inwektywy, np. „czerwona zaraza”), a także zna podstawowe terminy medyczne (epidemiczne / endemiczne; epidemia / pandemia itp.),
- orientuje się w historii epidemii w Europie (a także ich przemijania, powrotów i pokonywania) oraz potrafi wskazać na dzieła literackie do nich nawiązujące, przez nie inspirowane (klasyczne i współczesne, z różnych gatunków),
- potrafi nazwać i przeanalizować socjologiczne znaczenie poszczególnych epidemii, wskazać na ich wybrane analogony literackie (np. w reportażu literackim, kryminale),
- zna i nazywa teksty literatury pięknej i literatury faktu, wywiedzione z danej choroby epidemicznej, ze wskazaniem na epokę, cechy gatunkowe, nawiązania między nimi (np. Dziennik roku zarazy Defoe i Dżuma Camus), aluzje i cytaty kulturowe,
- ma teoretyczną (S. Sontag) i praktyczną (interpretacja tekstu – M. Porębski) wiedzę ogólną oraz egzemplifikacyjną o znaczeniu chorób zakaźnych / śmiertelnych / epidemicznych dla literatury,
- potrafi rozpoznać mity i stereotypy, pochodzące od epidemii i ich metafor (np. „czarna śmierć”, „sina śmierć”), wskazuje na ich odniesienia do innych kataklizmów kulturowych (wojny, totalitaryzmy) i naturalnych (powódź, huragan, katastrofa ekologiczna), rozbrajać je i przekonująco im przeciwdziałać; umiejscawia środowiskowo językowy, literacki i kulturowy obraz choroby.
Kryteria oceniania
Skala ocen:
bardzo dobry (bdb; 5,0): bardzo dobra znajomość arcydzieł, inspirowanych epidemiami oraz innych wybranych dzieł, omawianych na wykładzie; dystynkcje między językowym / literackim kulturowym użyciem zarazy w sensie dosłownym (medycznym) i metaforycznym (także zleksykalizowanym); umiejętność swobodnego odwoływania się do teorii; twórcze podejście do tematu, umiejętność wchodzenia w dialog podczas zaliczenia ustnego.
dobry plus (+db; 4,5): jw.; bez ostatniej sekwencji = twórcze podejście do tematu, umiejętność wchodzenia w dialog podczas zaliczenia ustnego; nieliczne niedoskonałości.
dobry (db; 4,0): dobra znajomość arcydzieł, inspirowanych epidemiami oraz innych wybranych dzieł, omawianych na wykładzie; dystynkcje między językowym / literackim / kulturowym użyciem zarazy w sensie dosłownym (medycznym) i metaforycznym (także zleksykalizowanym) oraz prawidłowe, punktowe odwołania do teorii.
dostateczny plus (+dst; 3,5): nieco ponadnormatywna znajomość arcydzieł, inspirowanych epidemiami oraz innych wybranych dzieł, omawianych na wykładzie; nieco ponad zasadnicze dystynkcje między językowym / literackim / kulturowym użyciem zarazy.
dostateczny (dst; 3,0): podstawowa znajomość arcydzieł, inspirowanych epidemiami oraz innych wybranych dzieł, omawianych na wykładzie; zasadnicze dystynkcje między językowym / literackim / kulturowym użyciem zarazy; ogólna orientacja w teorii.
niedostateczny (ndst; 2,0): niedostateczna znajomość arcydzieł, inspirowanych epidemiami oraz innych wybranych dzieł, omawianych na wykładzie; nieznajomość zasadniczych rozróżnień między językowym / literackim / kulturowym użyciem zarazy; dezorientacja w teorii.
Literatura
Zalecana literatura:
Arthur Allen, Fantastyczne sanatorium doktora Weigla. Lwowscy uczeni, tyfus i walka z Niemcami, przeł. Barbara Gadomska, Czarne, Wołowiec 2016. [tyfus]
Jerzy Ambroziewicz, Zaraza, „Książka i Wiedza”, Warszawa 1965, wyd. 2 – z posłowiem Szymona Słomczyńskiego, Dowody na Istnienie, Warszawa 2016. [ospa prawdziwa]
Witold Bereś, Zaraza. Lekcja nieprzerobiona, Austeria, Kraków – Budapeszt – Syrakuzy 2020. [covid 19]
Giovanni Boccacio, Dekameron [prolog] – wydania różne [czarna śmierć]
Jeremy Brown, Grypa. Sto lat walki, tłum. Joanna Gilewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2019 [hiszpanka]
Albert Camus, Dżuma, przeł. Joanna Guze, PIW, Warszawa 1957. [dżuma]
Wiliam T. Close, Ebola, przeł. Paweł Cłapak, Amber, Warszawa 1996. [ebola]
Czerwona zaraza, pod red. Filipa Musiała i Jarosława Szarka, IPN, Warszawa 2010.
Daniel Defoe, Dziennik roku zarazy, przeł. Jadwiga Dmochowska, wstęp: Gustaw Herling-Grudziński, posłowie: Zofia Sinko, wyd. II, PIW, Warszawa 2022. [dżuma]
Christopher Duncan, Susan Scott, Czarna śmierć. Epidemie w Europie od starożytności do czasów współczesnych, przeł. Agnieszka Siennicka, Bellona, Warszawa 2008. [czarna śmierć]
Graham Greene, Trąd, przeł. Aleksandra Olędzka-Frybesowa, IW „PAX”, Warszawa 1968. [trąd]
Jacek Karol Grzybowski, Covid 19. Pandemia naszych czasów, Wydawnictwo Medyczne Borgis, Warszawa 2021. [covid 19]
Torill Thorstad Hauger, Czarna śmierć, przeł. Anna Marciniakówna, Bellona, Warszawa 1990. [czarna śmierć]
Gustaw Herling-Grudziński, Cud. Dżuma w Neapolu, oprac. Włodzimierz Bolecki, WL, Kraków 1998. [dżuma]
Iwona Janicka, Sina śmierć w Azji. Epidemie cholery w północno-zachodnich guberniach Cesarstwa rosyjskiego, Gdańsk 2021. [cholera]
Jakub Janiszewski, Kto w Polsce ma HIV? Epidemia i jej mistyfikacje, Wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2013. [HIV / AIDS]
Michał Jędryka, Ołowiane dzieci. Zapomniana epidemia, Wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2020.
Mieczysław Juchniewicz, Gruźlica, PWN, Warszawa 1968. [gruźlica]
Dariusz Kaliński, Czerwona zaraza, Znak, Kraków 2017.
Kaliscy lekarze i społecznicy w walce z gruźlicą: [60 lat: 1913-1973], Społeczny Komitet Walki z Gruźlicą i Chorobami Płuc, Kalisz 1973. [gruźlica]
Paweł Kapusta, Pandemia. Raport z frontu, Insignis Media, Kraków 2020. [covid 19]
Jan Kracik, Pokonać czarną śmierć. Staropolskie postawy wobec zarazy, Wydawnictwo M., Kraków 1991. [czarna śmierć]
Marek Krajewski, Dżuma w Breslau, W. A. B, Warszawa 2007.
Iwan Krastew, Nadeszło Jutro. Jak pandemia zmienia Europę, przeł. Michał Sutowski, Wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2020. [covid 19]
Jalu Kurek, Księga Tatr, [wyd. IV], Iskry, Warszawa 1969.
Jack London, Szkarłatna dżuma, przeł. Stanisława Kuszelewska, OW SAWA, Warszawa 1994.
Debora MacKenzie, Covid-19. Pandemia, która nie powinna była się zdarzyć, i jak nie dopuścić do następnej, tłum. Tomasz Biedroń, Zysk i S-ka, Poznań 2020.
Thomas Mann, Czarodziejska Góra [przeł. Maria Kurecka i Witold Wirpsza] – wydania różne [gruźlica]
Octave Mirbeau, Epidemia. Farsa w jednym akcie, przeł. i oprac. Joanna Raźny, Wyd. Biblioteka, Łódź 2009.
Mór w Polsce w wiekach ubiegłych. Zarys historyczny, podał Franciszek Giedroyć, Drukarnia L. Szkaradzińskiego i S-ki, Warszawa 1899.
Wiliam Naphy, Andrew Spicer, Czarna Śmierć, przeł. Agnieszka Dębska, PIW, Warszawa 2004. [czarna śmierć]
Charles Nicolle, Narodziny, życie i śmierć chorób zakaźnych, przeł. Leonard Chwatt, przedmowa L. Hirszfeld, Warszawa 1936.
Władysław Orkan, Pomór. Powieść, Lektor, Lwów 1923.
Krzysztof Pacewicz, Fluks. Wspólnota płynów ustrojowych, WN PWN – Fundacja na Rzecz Myślenia im. Barbary Skargi, Warszawa 2017.
Jan Polkowski, Pandemia i inne plagi. Notatki: marzec – lipiec 2020, Instytut Literatury – Oficyna Wydawnicza Volumen, Kraków – Warszawa 2020.
David Quammen, Zaraza. Najskuteczniejsza zaraza naszych czasów, tłum. Rafał Śmietana, Znak, Kraków 2021.
Rainer Maria Rilke, Grabarz [opowiadanie i film] – tłumaczenia różne, projekcja filmu
José Saramago, Miasto ślepców, przeł. Zofia Stanisławska, Warszawskie Wydawnictwo Literackie „Muza”, Warszawa 1999.
Taavi Soininvaara, Wirus ebola w Helsinkach, przeł. Bożena Kojro, Wyd, Kojro, Rusiec 2010.
Jarosław Sokół, Czerwona zaraza, czarna śmierć, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2021.
Sonia Shah, Epidemia: od dżumy przez HIV i ebolę po Covid-19, przeł. Małgorzata Rost, Znak, Kraków 2020.
Eugeniusz Sokołowski, Mór dzieci, Skład główny: Gebethner i Wolff, Warszawa 1910.
Susan Sontag, Choroba jako metafora. AIDS i jego metafory, przeł. Jarosław Anders, PIW 1999.
Tomasz Srogosz, Dżuma ujarzmiona? Walka z czarną śmiercią za Stanisława Augusta, Arboretum, Wrocław 1997. [czarna śmierć = dżuma]
Rościsław Stasch, Epidemia cholery azjatyckiej w Poznaniu w 1831 roku. Rozprawa na stopień doktora wszech nauk lekarskich w Uniwersytecie Poznańskim, Senat UP, Poznań 1933.
Ludmił Stojanow, Cholera. Dziennik żołnierza, przeł. Helena Madany, IW „PAX”, Warszawa 1972. [cholera]
*Mira Suchodolska, Wirusolodzy mówią o walce z zarazą, Czerwone i Czarne, Warszawa 2020. [różne epidemie]
Monika Sznajderman, Zaraza. Mitologia dżumy, cholery i AIDS, Semper, Warszawa 1994.
Mateusz Szubert, Żyjąc w cieniu śmierci. Kulturowy obraz gruźlicy, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław 2011. [gruźlica]
Olga Tokarczuk, Empuzjon. Horror przyrodoleczniczy Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022. [gruźlica]
Aleksander Świętochowski, Cholera w Neapolu, w: tegoż, Obrazki powieściowe, Drukarnia J. Sikorskiego, Warszawa 1908. [cholera]
Jana Wagner, Pandemia, przeł. Walentyna Mikołajczyk-Trzcińska, Zysk i S-ka, Poznań 2020. [covid 19]
Slavoj Žižek, Pandemia! Covid trzęsie światem, przeł. Jowita Maksymowicz-Hamman, Wyd. Relacja, Warszawa 2020. [covid 19]
Slavoj Žižek, Pandemia!2 Kroniki straconego czasu, przeł. Jowita Maksymowicz-Hamman, Wyd. Relacja, Warszawa 2021. [covid 19]
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: