Ewolucja języka polskiego na tle przemian cywilizacyjnych i kulturowych 03-EJP-21JPODM-E

Treści programowe dla przedmiotu:
1. Język polski wobec chrześcijaństwa obrządku rzymskiego, np.:
- przyrost słownictwa,
- kontakty językowe pośrednie i bezpośrednie z językiem łacińskim,
- adaptacja alfabetu łacińskiego do potrzeb zapisu języka polskiego,
- rola administracji kościelnej w kształtowaniu się norm języka literackiego.

2. Intelektualizacja języka polskiego jako efekt jego kontaktów z językami wysokoprestiżowymi ( z językiem łacińskim i językiem czeskim), np. intelektualizacja języka polskich średniowiecznych przekładów biblijnych oraz tekstów religijnych.
3. Język polski a technologia druku, np.:
- polska książka drukowana (pocz. XVI w.) jako towar powszechnie dostępny oraz jako medium,
- problem normalizacji polszczyzny literackiej.

4. Język polski wobec reformacji i kontreformacji, np.:
- renesansowe przekłady biblijne - ewangelickie, ariańskie i katolickie a wzrost sprawności funkcjonalnej polszczyzny literackiej, zwłaszcza w zakresie semantyki leksykalnej,
- przyrost słownictwa polskiego w zakresie teologii,
- reformacja i kontrreformacja a polska leksykografia - protestancki Lexicon Jana Mączyńskiego (1564) i jezuicki, normatywny Thesaurus Grzegorza Knapskiego (1621).

5. Wzrost znaczenia ekonomicznego i kulturowego Rzeczypospolitej a język polski, np.:
- język polski jako język wymiany handlowej - nauczanie języka polskiego jako obcego w Gdańsku (XVI-XVII w.), "Słownik" (1596) i "Gramatyka" (1594) Mikołaja Volckmara,
- polszczyzna jako transmiter kultury okcydentalnej na Rusi i w Moskwie w XVII w. - Akademia Mohyleńska, postać Symeona Połockiego.

6. Oddziaływanie sarmackiego paradygmatu kulturowego na język polski, np. socjolekt szlachecki (Wywód jedynowłasnego państwa świata (1633) Wojciecha Dembołęckiego, Nowe Ateny(1745-1746) Benedykta Chmielowskiego).
7. Myśl oświeceniowa a nowożytny wzrost świadomości językowej, np.:
- Komisja Edukacji Narodowej (1773) i gramatyki Onufrego Kopczyńskiego,
- kształtowanie się polskiej terminologii naukowej,
- "Słownik" S.B. Lindego,
- "Pierwsze zasady gramatyki języka polskiego" (1822) Józefa Mrozińskiego.

7. Język polski wobec zaborczej polityki degradującej polszczyznę, np.:
- rusyfikacja szkół i urzędów, carski projekt polskiej cyrylicy,
- działania germanizacyjne, strajk dzieci wrzesińskich (1901),
- przenikanie germanizmów do polszczyzny regionów pozostających pod zaborem pruskim i austriackim.

8. Polonia Restituta - odzyskanie niepodległości (1918) a tendencje unifikacyjne, np.:
- kształtowanie się polskiego stylu kancelaryjnego po roku 1918,
- unifikacja ortografii polskiej (reforma z roku 1936).

9. Polszczyzna na pograniczu językowym i kulturowym, np.:
- dialekt południowookresowy i polszczyzna Lwowa do 1939 roku,
- dialekt północnokresowy.

10. Język polski wobec zaksjologizowanego języka propagandy w epoce PRL-u.

Cele kształcenia

Cele modułu kształcenia: - wskazanie roli czynników kulturowych i cywilizacyjnych w ewolucji języka polskiego w jego dziejach (w odniesieniu do jego systemu, leksyki, stylów funkcjonalnych, a także pisowni), - ukazanie współczesnego języka polskiego jako efektu przemian, jakie zachodziły w jego strukturze pod wpływem czynników cywilizacyjnych i kulturowych, oddziaływaniu których polszczyzna podlegała na we wcześniejszych okresach swojego istnienia, - wykształcenie umiejętności lingwistycznej interpretacji tekstów dawnych, prowadzonych z perspektywy diachronicznej, - kształtowanie świadomości językowej wspomagającej komunikację międzykulturową i międzyludzką.

Kierunek studiów

filologia polska jako obca

Metody prowadzenia zajęć umożliwiające osiągnięcie założonych EK

Wykład z prezentacją multimedialną wybranych zagadnień, wykład konwersatoryjny, dyskusja, praca z tekstem, demonstracje dźwiękowe i/lub video, praca w grupach.

Nakład pracy studenta (punkty ECTS)

Poziom przedmiotu

II stopień

Rodzaj przedmiotu

obowiązkowe

Rok studiów (jeśli obowiązuje)

II rok

Wymagania wstępne w zakresie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji

Znajomość języka polskiego na poziomie B2.

Efekty kształcenia

Po zakończeniu przedmiotu (modułu) i potwierdzeniu osiągnięcia efektów uczenia się student/ka:
- potrafi wskazać czynniki cywilizacyjne i kulturowe, wpływające na ewolucję języka polskiego, zreferować poglądy na temat ich roli w historii języka polskiego, a także wskazać ich implikacje we współczesnej polszczyźnie,
- potrafi wyjaśnić rolę wiedzy o dziejach języka polskiego w odniesieniu do czynników cywilizacyjnych i kulturowych mających wpływ na jego ewolucję w całokształcie wiedzy o języku, kulturze i komunikacji międzyludzkiej,
- potrafi czytać ze zrozumieniem i samodzielnie komentować prace teoretyczne z zakresu językoznawstwa diachronicznego w języku polskim, zwłaszcza w zakresie czynników cywilizacyjnych i kulturowych wpływających na ewolucję języka polskiego, a także potrafi prawidłowo posługiwać się podstawowymi pojęciami i terminami z tego zakresu,
- potrafi czytać i lingwistycznie interpretować fragmenty tekstów polszczyzny dawnej,
- potrafi przygotować w tandemie / zespołowo prezentację ukazującą czynniki cywilizacyjne i kulturowe oraz ich wpływ na ewolucję języka polskiego.

Kryteria oceniania

Skala ocen:

bardzo dobry (bdb; 5,0): bardzo dobra znajomość poglądów na temat roli czynników cywilizacyjnych i kulturowych, oddziaływaniu których język polski ulegał w okresach wcześniejszych, i ich implikacji we współczesnej polszczyźnie, wysoka świadomość roli wiedzy o dziejach języka polskiego w odniesieniu do czynników cywilizacyjnych i kulturowych mających wpływ na jego ewolucję w całokształcie wiedzy o języku, kulturze i komunikacji międzyludzkiej, bardzo dobra sprawność prezentowania węzłowych problemów z tak zakreślonego zakresu wiedzy lingwistycznej oraz bardzo dobra umiejętność lingwistycznego analizowania fragmentów tekstów polszczyzny dawnej.

dobry plus (+db; 4,5): jak wyżej, z nieznacznymi niedociągnięciami, zwłaszcza w zakresie wymagających samodzielności: prezentowania węzłowych problemów z tak zakreślonego zakresu wiedzy lingwistycznej oraz umiejętności lingwistycznego analizowania fragmentów tekstów polszczyzny dawnej.

dobry (db; 4,0): dobra znajomość poglądów na temat roli czynników cywilizacyjnych i kulturowych, oddziaływaniu których język polski ulegał w okresach wcześniejszych, i ich implikacji we współczesnej polszczyźnie, świadomość roli wiedzy o dziejach języka polskiego w odniesieniu do czynników cywilizacyjnych i kulturowych mających wpływ na jego ewolucję w całokształcie wiedzy o języku, kulturze i komunikacji międzyludzkiej, dobra sprawność prezentowania węzłowych problemów z tak zakreślonego zakresu wiedzy lingwistycznej oraz dobra umiejętność lingwistycznego analizowania fragmentów tekstów polszczyzny dawnej, wykazująca jednak szerszy niż wyżej zakres niedociągnięć.

dostateczny plus (+dst; 3,5): zadowalająca znajomość poglądów na temat roli czynników cywilizacyjnych i kulturowych, oddziaływaniu których język polski ulegał w okresach wcześniejszych, i ich implikacji we współczesnej polszczyźnie, zadowalająca świadomość roli wiedzy o dziejach języka polskiego w odniesieniu do czynników cywilizacyjnych i kulturowych mających wpływ na jego ewolucję w całokształcie wiedzy o języku, kulturze i komunikacji międzyludzkiej, zadowalająca sprawność prezentowania węzłowych problemów z tak zakreślonego zakresu wiedzy lingwistycznej oraz dobra umiejętność lingwistycznego analizowania fragmentów tekstów polszczyzny dawnej, wyróżniająca się stosunkowo dużym stopniem niesamodzielności.

dostateczny (dst; 3,0): ogólna znajomość poglądów na temat roli czynników cywilizacyjnych i kulturowych, oddziaływaniu których język polski ulegał w okresach wcześniejszych, i ich implikacji we współczesnej polszczyźnie, ogólna świadomość roli wiedzy o dziejach języka polskiego w odniesieniu do czynników cywilizacyjnych i kulturowych mających wpływ na jego ewolucję w całokształcie wiedzy o języku, kulturze i komunikacji międzyludzkiej, zadowalająca sprawność prezentowania węzłowych problemów z tak zakreślonego zakresu wiedzy lingwistycznej oraz dobra umiejętność lingwistycznego analizowania fragmentów tekstów polszczyzny dawnej, wyróżniająca się bardzo dużym stopniem niesamodzielności.

niedostateczny (ndst; 2,0): niezadawalająca znajomość poglądów na temat roli czynników cywilizacyjnych i kulturowych, oddziaływaniu których język polski ulegał w okresach wcześniejszych, i ich implikacji we współczesnej polszczyźnie, niezadowalająca świadomość roli wiedzy o dziejach języka polskiego w odniesieniu do czynników cywilizacyjnych i kulturowych mających wpływ na jego ewolucję w całokształcie wiedzy o języku, kulturze i komunikacji międzyludzkiej, niezadowalająca sprawność prezentowania węzłowych problemów z tak zakreślonego zakresu wiedzy lingwistycznej oraz dobra umiejętność lingwistycznego analizowania fragmentów tekstów polszczyzny dawnej.

Literatura

Zalecana literatura:
Bajerowa I., Zarys historii języka polskiego 1939 – 2000. Warszawa 2003 (wybrane fragmenty).
Bajerowa I., Wpływ techniki na ewolucję języka polskiego. Kraków 1980 (wybrane fragmenty).
Borawski S., Wprowadzenie do historii języka polskiego. Warszawa 2000 (wybrane fragmenty).
Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543. Opr. W. Wydra, W. R. Rzepka. Wrocław 2004 (wybrane fragmenty).
Głowiński. M., Nowomowa po polsku. Warszawa 1991 (wybrane fragmenty).
Jefimow R., Z dziejów języka polskiego w Gdańsku. Stan wiedzy o polszczyźnie XVII wieku. Gdańsk 1970 (wybrane fragmenty).
Język a chrześcijaństwo. T. 1. Red. I. Bajerowa, M. Karpluk, Z. Leszczyński. Lublin 1993 (wybrane fragmenty).
Klemensiewicz Z., Historia języka polskiego. Warszawa 1999 (wybrane fragmenty).
Kurzowa Z., Polszczyzna Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Karków 2006 (wybrane fragmenty).
Kurzowa Z., Język polski Wileńszczyzny i Kresów północno-wschodnich XVI-XX w. Kraków 2006 (wybrane fragmenty).
Lewaszkiewicz T., O potrzebie nowego spojrzenia na genezę polskiego języka literackiego (z uwzględnieniem tła ogólnoeuropejskiego). [W:] Studia historyczno-językowe. T. 1. Red. M. Kucała, Z. Krążyńska. Kraków 1994, s. 213-220.
Lisowski T., Intelektualizacja i jej pochodne: standaryzacja i grafizacja jako czynniki kształtujące polszczyznę literacką w początkach ery typograficznej. W: Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy. Red. M. Pastuch, M. Siuciak. Katowice 2018, s. 109–125.
Orłoś T., Polsko-czeskie związki językowe. Kraków 1980 (wybrane fragmenty).
Ostrowska E., Z dziejów języka polskiego i jego piękna. Kraków 1978 (wybrane fragmenty).
Puzynina J., „Thesaurus” Grzegorza Knapiusza. Siedemnastowieczny warsztat pracy nad językiem polskim. Warszawa 1961 (wybrane fragmenty).
Rybicka-Nowacka H., Losy wyrazów obcych w języku polskim. Warszawa 1976 (wybrane fragmenty).
Rzepka W., Walczak B., Socjolekt szlachecki. Próba ogólnej klasyfikacji. [W:] Barok w polskiej kulturze, literaturze i języku : materiały z konferencji naukowej 25-29 sierpnia 1987 r. w Krakowie. Red. M. Stępień, S. Urbańczyk. Kraków 1992, s. 179-199.
Urbańczyk S., Słowniki, ich rodzaje i użyteczność. Wrocław 1964 (wybrane fragmenty).
Urbańczyk S., Prace z dziejów języka polskiego. Wrocław 1979 (wybrane fragmenty).
Walczak B., Zarys dziejów języka polskiego, wyd. 2 popr., Wrocław 1999 (wybrane fragmenty).
Wybór tekstów z dziejów języka polskiego do poł. XIX w. T. 1–2. Red. M. Cybulski. Łódź 2015 (wybrane fragmenty).

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 03-EJP-21JPODM-E w USOSweb